Ağaçların Düzeni İnsan Sağlığını Etkileyebilir mi?

İsviçre genelinde yapılan uzun vadeli bir çalışma, çok sayıda ve iyi düzenlenmiş ağaçların bulunduğu mahallelerde ölüm risklerinin diğer bölgelere kıyasla daha düşük olduğunu ortaya koydu. Bunun nedenleri ve etkili faktörler, daha fazla araştırmayı gerektiriyor.

Şehirlerde huzurlu ve ferah bir atmosfer yaratmanın ötesinde, ağaçlar ve parklar insan sağlığına da katkıda bulunuyor. Bunun çeşitli sebepleri var: Ağaçlar havadaki kirleticileri filtreliyor, gölge sağlıyor, sıcak havalarda ortam sıcaklığını düşürüyor ve insanları dışarıda daha fazla zaman geçirmeye teşvik ediyor. Birçok hükümet, iklim değişikliği ve artan sıcaklıklara yanıt olarak önümüzdeki on yıllar için iddialı ağaç dikme hedefleri belirledi. Ancak yoğun yapılaşmış şehirlerde yeni yeşil alanlar için yer bulmak oldukça zor. Bu bağlamda, mevcut yeşil alanlara ağaçların nasıl en verimli şekilde yerleştirileceği sorusu öne çıkıyor.

Bu soru, şehir planlama araştırmacılarını ve uygulayıcılarını meşgul ediyor çünkü cevap, yerel mekansal koşulları ve iklim şartlarını dikkate almalı. ETH Zurich araştırmacıları bu konuyu sadece İsviçre’de değil, Asya’da da ele alıyor. Singapur’da ETH Zurich ve Ulusal Singapur Üniversitesi (NUS) tarafından işletilen Geleceğin Şehirleri Laboratuvarı’ndaki çalışmalar sırasında, ağaç yönetiminin şehir sakinlerinin sağlığıyla ilginç bağlantıları olduğu keşfedildi.

6 Milyondan Fazla Kişinin Verileri Analiz Edildi

Araştırmacılar, öncelikle yüksek çözünürlüklü ağaç örtüsü verilerini inceleyerek bir kişinin yaşadığı yerin 500 metre yarıçapındaki ağaçla kaplı yeşil alanların yapısını belirledi. Toplam ağaç kümelerinin kapladığı alanın yanı sıra, ağaç kümelerinin yakınlığı, bağlantılılığı, geometrik karmaşıklığı ve parçalanma düzeyi de kaydedildi.

Bu bilgiler, 6 milyondan fazla yetişkinin mahalledeki hayatta kalma süresiyle ilişkilendirildi; yalnızca hastalık ve yaşlılık gibi doğal nedenlerden ölümler incelendi. İsviçre Federal İstatistik Ofisi tarafından sağlanan bu veriler, 10 yıldan fazla bir süreyi (2010-2019) kapsıyor. Gizliliği korumak için, vatandaşların ikamet koordinatları en yakın 50 metreye yuvarlandı.

Ağaç Sayısı ve Konumu Önemli

Veri analizi, yerleşim alanlarındaki ağaç örtüsünün ve bunların mekansal düzeninin ölüm oranlarıyla bağlantılı olduğunu gösteriyor. Çalışma, büyük, birleşik ve iyi ağ oluşturmuş ağaç örtülerine sahip mahallelerde yaşayanların, daha az, parçalanmış ve karmaşık geometrili ağaç örtülerine sahip alanlarda yaşayanlara kıyasla önemli ölçüde daha düşük ölüm riskine sahip olduğunu belirledi. Bu ilişki, özellikle hava kalitesinin düşük ve sıcaklıkların yüksek olduğu yoğun yapılaşmış şehir ve şehir çevresi alanlarında belirgin: Bu tür alanlarda iyi yapılandırılmış ormanlık yeşil alanlar varsa, sakinler diğer bölgelere göre daha fazla sağlık faydası elde edebilir.

Yine de bu çalışma önemli bir ilk adım olsa da, nedenler hakkında kesin sonuçlar çıkarmak henüz mümkün değil. Araştırmacılar, ağaç örtüsü düzeninin insan sağlığını hangi yollarla etkilediğini tam olarak açıklayamıyor. Ancak birey düzeyindeki bulgular, Philadelphia, Tahran ve Taipei’deki topluluk düzeyinde yapılan benzer çalışmaların sonuçlarıyla genel olarak tutarlı.

İzole Yeşil Alanlar Birleştirilmeli

ETH Geleceğin Şehirleri Laboratuvarı’nda doktora sonrası araştırmacı ve çalışmanın ilk yazarı Dengkai Chi, “Doğrudan bir nedensel bağlantı henüz tanımlayamasak da, yaş, cinsiyet ve sosyoekonomik durum gibi faktörleri ele aldığımızda veriler açık ilişkiler gösteriyor. Bulgularımız, insan sağlığının yalnızca ağaçların sayısından değil, aynı zamanda mekansal dağılımlarından da etkilenebileceğine dair makul ipuçları sunuyor,” diyor.

Bulgular, ormanlık yeşil alanların düzeninin dikkatle planlanması ve ağaç yerleştirmede hedefe yönelik bir yaklaşım benimsenmesi gerektiğini vurguluyor. Chi, “Ağaçların insan sağlığını destekleme potansiyelini tam anlamıyla kullanmak için şehirler, sadece ağaç sayısını artırmayı değil, aynı zamanda izole yeşil alanları –ağaçlarla kaplı bulvarlar yaratarak dahil– birleştirmeyi hedeflemeli,” diye ekliyor.

Çalışma, dairesel ve dikdörtgen gibi kompakt, geometrik olarak basit ağaç örtüsü alanlarının, düzensiz ve parçalanmış ağaç örtülerinden daha büyük bir olumlu etkiye sahip olabileceğini öne sürüyor. Olası bir açıklama, basit yapılandırılmış alanların daha geniş bir çekirdek alan sunması, biyoçeşitliliği teşvik etmesi ve dolayısıyla sakinleri bu alanları kullanmaya çekmesi olabilir.

Daha Fazla Araştırma ve Net Göstergeler Gerekli

Chi, “Bu araştırmanın henüz çok başındayız,” diye açıklıyor. Çalışma, insanların mevcut hastalıkları, sigara içme alışkanlıkları veya yeşil alanları gerçekten kullanıp kullanmadığı gibi birçok spesifik etki faktörünü hesaba katamadı. Ayrıca, bu çalışmanın sonuçları mahalle düzeyine özgü ve bir yerleşim alanına mutlaka uygulanamayabilir. İlk bulgular, bir şehir genelinde yeşil alanların sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin, şehir boyunca daha eşit dağılımlarıyla –mümkün olduğunca çok sakinin erişebilmesiyle– ilişkili olabileceğini gösteriyor. Araştırmacılar, bu bağlantıları daha iyi anlamak için ileri çalışmalar yapmayı umuyor.

Chi, politik karar vericiler ve şehir plancıları için gelecekteki eylemlere yönelik öneriler geliştirmek söz konusu olduğunda, sonuçlarını daha etkili bir şekilde nicel hale getirmeleri ve spesifik eşikler tanımlamaları gerekeceğini belirtiyor.

Çalışmanın Teknik Detayları

Yayın Tarihi: 20 Mart 2025
Kaynak: ETH Zurich

Bilimsel Referans:
Chi, D., Manoli, G., Lin, B., Aerts, R., Yang, J., Hahs, A., Richards, D., Meili, N., Zhu, Y., Qiu, Y., Wang, J., Burlando, P., Fatichi, S., & Tan, P. Y. (2025). Residential tree canopy configuration and mortality in 6 million Swiss adults: a longitudinal study. The Lancet Planetary Health, 9(3), e186. DOI: 10.1016/S2542-5196(25)00022-1