Kayısı Hakkında Detaylı Bilgiler

Kayısı Nedir ve Faydaları Nelerdir

Kayısı ağacı 2-10 m yüksekliğinde, dikensi ve tüysüz bir ağaçtır. Yapraklar uzunca ve mızraksı, kenarları dişli, ucu sivri veya küttür. Çiçekler beyaz veya pembe renkli olup, yapraklardan daha önce meydana gelirler. Meyvelerin üzeri tüylü olup, sarımsı-turuncu renkte eriksidir. Yabanisine zerdali adı verilir.

Kayısı ve Zerdali, bilimsel adlarının aksine Kuzeydoğu Çin kökenli meyvelerdir. İlk olarak Çin’de, Han sülalesinin ilk dönemlerinde yetiştirilir, Büyük Kral Kaniska’nın aldığı Çinli tutsaklar bunları Hindistan’a sokar. Zerdali ve kayısı oradan da İran’a yayılarak, İsa’dan sonra birinci yüzyılda Roma İmparatorluğu’na ulaşır. Erken olgunlaşan bir meyve olduğu için Latince erken gelişmiş Abrikosas sözcüğüyle tanımlanır. Apricot kelimesinin başındaki A harfi etimolojik bir hatayla eklenmiştir. Bir kısmı günümüzde Türkiye toprakları içinde kalan tarihi Ermeni krallığında yaygın olarak bulunduğu için bu meyveye Prunus armeniaca adı verilmiştir. Halen dünyada en yaygın olarak Anadolu’da (özellikle Malatya ve çevresinde) bulunur. Dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık %85’i Türkiye’de gerçekleşmektedir.

Bugün dünyada 1750’nin üzerinde kayısı çeşidi ve melezi bulunmakla birlikte her ülkede ekonomik anlamda yetiştiriciliği yapılan kayısı çeşidi sayısı 5-10’u geçmemektedir.

Türkiye’de Kayısı Üretimi

Kayısı üretimiyle ilgili bilgileri Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çevre Durum Raporundan beraber görelim.

Türkiye’nin kayısı ağacı sayısında, yas ve kuru kayısı üretiminde sürekli bir artış meydana gelmiştir. Ayrıca, 1980’li yılların basına kadar Türkiye kayısı varlığının yaklaşık %70’ini zerdali ağaçları oluşturmasına karşılık son yıllarda zerdali ağaçlarında önemli
oranda azalmalar meydana gelmiştir. Nitekim son resmi verilere göre Türkiye kayısı ağacı varlığının yaklaşık %85’ini kayısı, %15 ini ise zerdali ağaçları oluşturmaktadır.

1934 yılında 1.500 ton olan kuru kayısı üretimi yaklaşık 80 kat artarak bugün 120 bin tona yükselmiştir. Ülkemiz kayısı üretiminde meydana gelen bu dalgalanmaların en önemli nedeni, hiç kuskusuz Dünya’nın bir çok yerinde olduğu gibi ilkbahar geç donlarıdır. Yaklaşık 2-3 yılda bir meydana gelen ilkbahar geç donları kayısıda önemli ürün kayıplarına yol açmaktadır.

Türkiye yaş kayısı üretiminin bugün yaklaşık % 50’si Malatya’dan sağlanmaktadır. Malatya gerek ağaç sayısı gerekse yas ve kuru kayısı üretimiyle sadece Türkiye’nin değil Dünya’nın en önemli kayısı üretim merkezidir. Malatya’da üretilen yas kayısının yaklaşık %90 94 ‘i kurutularak ihraç edilmektedir.

Ülkemizde kayısı tarımı yapılan diğer iller ise; Kahramanmaraş, Kayseri, Elazığ, İçel, Erzincan, Konya, Ankara, Sivas ve Nevşehir’dir. Bu iller içerisinde Malatya, Elazığ ve Sivas’ta kurutmalık, diğer illerde ise sofralık amaca yönelik üretim ağırlık kazanmaktadır. Son yıllarda Kahramanmaraş’ın Elbistan, Elazığ’ın Baskil, Sivas’ın Gürün ve Adıyaman’ın Gölbaşı ilçelerinde kuru kayısı üretimine yönelik çok sayıda kapama kayısı bahçesi kurulmuştur. Ülkemizde ağaç basına düsen en yüksek verim 66 kg. ile Iğdır’da, en düşük verim ise 7 kg. ile Adıyaman’da elde edilmiştir. Ayrıca geçmişte ülkemizin önemli kayısı üretim merkezleri arasında yer alan Nevşehir ve Erzincan illerinde kayısı yetiştiriciliğinin yavaş yavaş eski önemini kaybettiği görülmektedir.

Kayısının Besin Değeri ve Yararları

Kayısı insan sağlığı bakımından önemli işlevlere sahiptir. pH ’ ı 3- 4 arasında olan yas kayısı 9 farklı şeker, 18 serbest aminoasit, zengin A vitamini, yüksek miktarda potasyum, demir ve fosfor içermektedir. 100 gram yas ve kuru kayısı ile pestilinin besin değeri Tablo 59’da verilmiştir.

1- Beyinin daha düzenli çalışmasını sağlar, yorulmasını önleyip stresi azaltır.
2- Vücudun en önemli depo ve laboratuvarı sayılan karaciğerin tahrip olan kısımlarının tamirini sağlar,
3- Kemiklerin çok daha düzgün ve sağlam olmasında önemli rol oynar,
4- Dişlerin daha sağlam ve kuvvetli olmasında etkisi vardır,
5- Kan yapımını artırarak kansızlığı önler, mide ve onikiparmak bağırsağı ülserini önler, oluşan ülseri tedavi eder,
6- Böbreklerde tas teşekkülünü azaltır,
7- Kansere karsı koruyucu bir etkiye sahiptir,
8- Kalp kaslarını kuvvetlendirir ve daha düzenli çalışmasını sağlar,
9- İçeriğinde bulunan potasyum bakımından zengin, sodyum minerali düşük olması ve A vitamininin öz maddesi karotence zengin olması nedeniyle dengeli beslenmede önemli rol oynar,
10- Üreme sistemi üzerinde önemli rol oynar, cinsel gücü artırmaktadır.

Besleyici ve potasyum açısından çok zengindir. Sindirim sorunlarına iyi gelir; stresi, kansızlığı önler. İçerdiği A vitamini akne gibi cilt bozukluklarını önler. Büyümeye yardımcıdır, görme fonksiyonlarını güçlendirir, şeker hastalığının gelişimini engeller, bağışıklık sistemini korur. Potasyum başta kalp kasları tüm kasların ve sinirlerin iyi çalışmasını sağlar. Kayısı lifli bir meyvedir. Lifli besinlerin kan şekerinin dengeli yükselmesini sağladıkları, zararlı maddelerin bağırsakta kalma süresini kısalttıkları için kanserden korunmada faydalı oldukları saptanmıştır.

Kayısı bağırsak hastalıklarına iyi geliyor

İnönü Üniversitesinde (İÜ), sıçanlar üzerinde yapılan bir araştırmada, kayısının, bağırsak hastalıkları, kanser ve kalp krizi riskine karşı yararlı olduğu belirlendi.

MALATYA – İÜ Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Otlu, Malatya Gazeteciler Cemiyeti’nde düzenlediği basın toplantısında, kayısının kanser ve bir takım hastalıklara iyi geldiğinin ilk kez bilimsel olarak kanıtlandığını söyledi.

Kayısının birçok hastalığa iyi geldiğinin halk arasında bilindiğini, söylendiğini ancak, bilimsel olarak kanıtlanmamış olduğuna işaret eden Otlu, 5 aylık bir süreyle sıçanlar üzerinde yaptıkları araştırmalar sonucu bağırsak hastalıkları, kanser ve kalp krizi riskine karşı kayısının oldukça faydalı olduğunun saptandığını kaydetti.

Toplam 30 sıçan kullanarak 5 ay boyunca inceleme yaptıklarını belirten Otlu, 300 kilogram kuru kayısının yeme karıştırılarak sıçanlara farklı dozlarda verildiğini söyledi. 5 ayın sonunda kayısının, özellikle kanser, bağırsak hastalıkları ve kalp krizi riski olmak üzere birçok rahatsızlığa iyi geldiğinin tespit edildiğine dikkati çeken Otlu, şöyle konuştu:
“Kayısının faydaları ve nelere iyi geldiği noktasında çok fazla şey söylenirdi. Bunların birçoğu doğruydu. Ancak bilimsel olarak kanıtlanmamıştı. Sıçanlar üzerinde yaptığımız çalışmadan elde ettiğimiz sonuç bizi oldukça heyecanlandırdı. Elde ettiğimiz verilere göre kayısı, karaciğer, bağırsak, kanser ve kalp krizi riski gibi hastalıkların önüne geçebiliyor.”

Kayısının glisemik indeksi yüksektir ve çabuk enerji verir. Kuru kayısı tüketirken mümkünse doğal yollarla kurutulan ve koyu renkli (sarı değil) günkurusu denilen kayısı tüketmek daha sağlıklı bir seçimdir.