Çocuklukta Sağlıklı Diyet, Erken Adet Görmeyi Önlüyor

Çocuklukta Sağlıklı Beslenme, VKİ veya Boydan Bağımsız Olarak İlk Adet Döneminin Daha Geç Başlamasıyla Bağlantılı

Avrupa İnsan Üreme ve Embriyoloji Derneği’nin Human Reproduction’da yayınlanan çalışması, çocuklukta sağlıklı beslenmenin kızlarda ilk adet (menarş) yaşını geciktirdiğini ortaya koydu. 7.500’den fazla çocuğun verilerini inceleyen araştırma, sağlıklı diyetlerin, VKİ veya boydan bağımsız olarak menarş yaşını etkilediğini gösterdi. Erken menarş, diyabet, obezite ve meme kanseri riskini artırdığı için bu bulgular, çocukluk diyetinin uzun vadeli sağlık üzerindeki önemini vurguluyor.

Sağlıklı Diyet ve Menarş: Yeni Bir Bağlantı

Kız çocuklarının ilk adet dönemi (menarş), sağlık açısından önemli bir dönüm noktası. Erken menarş, diyabet, obezite, meme kanseri ve kardiyovasküler hastalıklar gibi uzun vadeli sağlık riskleriyle ilişkilendiriliyor. Avrupa İnsan Üreme ve Embriyoloji Derneği’nin Human Reproduction dergisinde 6 Mayıs 2025’te yayınlanan yeni bir çalışma, çocuklukta sağlıklı beslenmenin kızlarda menarş yaşını geciktirdiğini, bu etkinin vücut kitle indeksi (VKİ) veya boy gibi faktörlerden bağımsız olduğunu ortaya koydu.

Çalışmayı yöneten Fred Hutchinson Kanser Merkezi’nden Doç. Dr. Holly Harris, “Bulgularımız, tüm çocuk ve ergenlerin sağlıklı yemek seçeneklerine erişmesi gerektiğini ve okul temelli kahvaltı ve öğle yemeklerinin kanıta dayalı kılavuzlara uygun olmasının önemini vurguluyor,” diyor.

Büyük Ölçekli Prospektif Çalışma

Çalışma, ABD’de 1996 ve 2004 yıllarında iki dalga halinde başlatılan Growing Up Today Study (GUTS)’dan 7.500’den fazla çocuğun (9-14 yaş) verilerini inceledi. Katılımcılar, 2001 ve 2008 yıllarına kadar takip edildi. Bu, belirli diyet modelleriyle menarş yaşı arasındaki bağlantıyı inceleyen ilk çalışma olmasının yanı sıra, VKİ’nin bu ilişkiyi değiştirip değiştirmediğini araştıran ilk çalışma.

Prof. Harris, daha önceki Nurses’ Health Study II’de, ergenlik ve erken yetişkinlikte inflamatuar diyet tüketenlerde meme kanseri riskinin daha yüksek olduğunu gözlemlediklerini belirtiyor. Bu bulgu, erken yaşam diyetinin meme kanseri risk faktörleri, özellikle menarş yaşı üzerindeki etkisini araştırmalarına yol açtı.

Yöntem ve Bulgular

Katılımcılar, menarş öncesi dönemde diyetlerini bildiren anketleri doldurdu ve her 1-3 yılda bir diyet bilgilerini güncelledi. Ayrıca ilk adet yaşlarını rapor ettiler. Araştırmacılar, kızların diyetlerini iki yerleşik diyet modeline göre değerlendirdi:

• Alternatif Sağlıklı Beslenme İndeksi (AHEI): Sebzeler, baklagiller ve tam tahıllar gibi sağlıklı gıdalara daha yüksek puanlar verirken, işlenmiş kırmızı etler, trans yağlar ve tuz gibi sağlıksız gıdalara daha az puan veriyor.
• Deneysel Diyet İnflamatuar Modeli (EDIP): Diyetin vücutta inflamasyon yaratma potansiyelini değerlendiriyor. Kırmızı ve işlenmiş et, organ etleri, rafine tahıllar ve yüksek enerjili içecekler inflamasyonu artıran gıdalar olarak sınıflandırılıyor.

Ana Bulgular:

• Çalışmadaki 6.992 kız çocuğu (%93) takip süresi içinde menarş yaşadı.
• AHEI Skoru: En yüksek AHEI puanına sahip (en sağlıklı diyeti olan) %20’lik grup, en düşük AHEI puanına sahip (en sağlıksız diyeti olan) %20’lik gruba kıyasla, bir sonraki ay menarş yaşama olasılığı %8 daha düşüktü.
• EDIP Skoru: En yüksek EDIP puanına sahip (en inflamatuar diyeti olan) %20’lik grup, en düşük EDIP puanına sahip %20’lik gruba kıyasla, bir sonraki ay menarş yaşama olasılığı %15 daha yüksekti.
• VKİ ve Boy Bağımsızlığı: Bu ilişkiler, kızların VKİ veya boyundan etkilenmedi, yani sağlıklı diyetin menarş yaşı üzerindeki etkisi vücut büyüklüğünden bağımsız.

Prof. Harris, “Bu iki diyet modelinin menarş yaşıyla ilişkili olduğunu gözlemledik; daha sağlıklı bir diyet, adet dönemlerinin daha geç başlamasıyla bağlantılı. Önemli olan, bu sonuçların VKİ ve boydan bağımsız olması, vücut büyüklüğünden bağımsız olarak sağlıklı bir diyetin önemini gösteriyor,” diyor.

Sağlık Üzerindeki Etkiler

Erken menarş, şu sağlık sorunlarıyla ilişkilendiriliyor:

• Diyabet
• Obezite
• Meme kanseri
• Kardiyovasküler hastalıklar

Çalışma, çocukluk ve ergenlikte sağlıklı beslenmenin, menarş yaşını geciktirerek bu riskleri azaltabileceğini öne sürüyor. Araştırmacılar, diyetin inflamasyon üzerindeki etkisinin, menarş zamanlamasında kilit bir rol oynayabileceğini düşünüyor. Sağlıklı gıdalar (meyve, sebze, tam tahıllar, yağlı balık, kuruyemişler) inflamasyonu azaltırken, inflamatuar gıdalar (kırmızı et, işlenmiş gıdalar, şekerli içecekler) erken menarşı tetikleyebilir.

Çalışmanın Güçlü Yönleri ve Sınırlamaları

Güçlü Yönler:

• Prospektif veri toplama, diyet bilgilerinin menarş öncesi kaydedilmesiyle güvenilirliği artırıyor.
• VKİ ve boyun, diyet-menarş ilişkisini değiştirip değiştirmediğinin doğrudan incelenmesi.
• Büyük ve uzun süreli bir kohort (7.500+ katılımcı).

Sınırlamalar:

• Diyet, ağırlık, boy ve menarş yaşı verileri anketlere dayanıyor, bu da hatalara yol açabilir.
• Vücut yağı, dual-enerji X-ışını absorpsiyometri (DEXA) ile ölçülmedi; yalnızca VKİ kullanıldı.
• Katılımcılar ağırlıklı olarak beyaz; sonuçların farklı ırk gruplarında genellenmesi için daha fazla araştırma gerekiyor.

Gelecek Adımlar

Araştırmacılar, şu alanlarda çalışmayı planlıyor:

• Farklı Popülasyonlar: Diğer etnik gruplarda diyet-menarş ilişkisinin incelenmesi.
• Menstrüel Siklus Özellikleri: Çocukluk diyetinin yetişkinlikteki adet döngüsü özellikleri üzerindeki etkilerinin araştırılması.
• İnflamasyon Mekanizmaları: Diyetin inflamasyon yoluyla menarş yaşını nasıl etkilediğinin detaylı analizi.
• Müdahale Çalışmaları: Sağlıklı okul yemek programlarının menarş yaşı ve sağlık üzerindeki etkilerinin test edilmesi.

Prof. Harris, “Bu, belirli diyet modellerini inceleyen ilk çalışma olduğu için, diğer popülasyonlarda bu ilişkiyi doğrulamak önemli. Sağlıklı beslenmenin, ileriki yaşamda kronik hastalıklarla ilişkili olduğu biliniyor, ancak ergenlikte de faydaları olabileceğini gösteriyor. Meyve, sebze, tam tahıllar, yağlı balık, kuruyemişler ve çoklu doymamış yağ asitleri tüketmek, kırmızı ve işlenmiş etleri, rafine tahılları, şekerli içecekleri ve fazla tuzu sınırlamak herkes için faydalı,” diyor.

Çalışmanın Önemli Noktaları

• İlk Çalışma: Belirli diyet modelleriyle menarş yaşı arasındaki bağlantıyı inceleyen ilk araştırma.
• Sağlıklı Diyet: Yüksek AHEI puanlı diyetler, menarşın daha geç başlamasıyla bağlantılı.
• İnflamatuar Diyet: Yüksek EDIP puanlı diyetler, erken menarş olasılığını artırıyor.
• VKİ/Boy Bağımsızlığı: Diyetin menarş üzerindeki etkisi, vücut büyüklüğünden etkilenmiyor.
• Sağlık Etkileri: Erken menarşla ilişkili diyabet, obezite, meme kanseri ve kardiyovasküler hastalık risklerini azaltma potansiyeli.

Kamu Sağlığı Önerileri

• Okul Yemek Programları: Okullarda sağlıklı, kanıta dayalı kahvaltı ve öğle yemekleri sunulmalı.
• Erişim: Tüm çocukların meyve, sebze ve tam tahıllar gibi sağlıklı gıdalara erişimi sağlanmalı.
• Eğitim: Ebeveynler ve çocuklar, inflamasyonu azaltan diyetlerin uzun vadeli faydaları hakkında bilgilendirilmeli.

Çalışmanın Kahramanları

Çalışma, Fred Hutchinson Kanser Merkezi’nden Doç. Dr. Holly Harris liderliğinde, C P Davis, S Fest, K Cushing-Haugen, T W Kensler ve J E Chavarro’nun katkılarıyla gerçekleştirildi.

Finansman ve Destek

Makalede spesifik finansman kaynakları belirtilmemiş, ancak Fred Hutchinson Kanser Merkezi gibi kurumlar genellikle Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) veya diğer büyük fonlarla desteklenir.

Yayın Tarihi ve Kaynak

Yayın Tarihi: 6 Mayıs 2025
Kaynak: European Society of Human Reproduction and Embryology
Referans: C P Davis, S Fest, K Cushing-Haugen, T W Kensler, J E Chavarro, H R Harris. Dietary Patterns and Age at Menarche in a Prospective Study of Girls in the USA. Human Reproduction, 2025; DOI: 10.1093/humrep/deaf072

Ek Notlar

• Pratik Öneri: Ebeveynler, çocuklarının diyetine daha fazla meyve, sebze, tam tahıl ve sağlıklı yağlar ekleyerek inflamasyonu azaltabilir. İşlenmiş gıdalar ve şekerli içeceklerden kaçınılmalı.
• Toplumsal Etki: Sağlıklı okul yemek programları ve beslenme eğitimi, erken menarşla ilişkili sağlık risklerini azaltarak uzun vadeli halk sağlığı faydaları sağlayabilir.
• Gelecek Beklentileri: 2030’lara doğru, çocukluk diyetine odaklanan müdahaleler, meme kanseri ve diyabet gibi hastalıkların önlenmesinde standart bir strateji haline gelebilir.

Bu çalışma, çocukluk diyetinin menarş yaşı üzerindeki etkisini ortaya koyarak, sağlıklı beslenmenin erken yaşlardan itibaren uzun vadeli sağlık için ne kadar kritik olduğunu gösteriyor.