Ebeveyn Kaybı Çocuklarda Zorbalık Riskini Artırabilir

Boston Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu’nun Journal of Affective Disorders’ta yayınlanan çalışması, ebeveyn kaybı yaşayan çocukların okulda zorbalığa uğrama riskinin daha yüksek olduğunu buldu. Çin’de 21.000 çocukla yapılan araştırma, kırsal bölgelerde yaşayan ergenlerin, kızların ve 13-17 yaş arası gençlerin bu riskle daha fazla karşılaştığını gösteriyor.

Ebeveyn Kaybı ve Zorbalık: Çocuklar İçin Görünmez Bir Tehdit

Ebeveyn veya birincil bakıcı kaybı, her yaşta travmatik bir deneyimdir, ancak çocuklar için bu kayıp, gelişim ve refahlarını uzun vadede derinden etkileyebilir. Boston Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu (BUSPH) liderliğinde yürütülen yeni bir çalışma, ebeveyn kaybı yaşayan gençlerin okulda zorbalığa uğrama riskinin daha yüksek olduğunu ortaya koydu.

Journal of Affective Disorders’ta yayınlanan çalışma, Çin’de 21.000 çocuk üzerinde yapılan bir anketten elde edilen verileri analiz etti. Bulgular, ebeveyn kaybı ile zorbalık arasındaki ilişkinin çocuğun cinsiyeti, kaybın yaşandığı yaş, ölen ebeveynin cinsiyeti ve coğrafi bölgeye göre değiştiğini gösterdi. Özellikle kırsal bölgelerde yaşayan ergenler, kızlar ve 13-17 yaş arası gençler, bir ebeveynin ölümü sonrası zorbalık riskiyle daha fazla karşı karşıya.

Çalışmanın kıdemli yazarı Dr. Ziming Xuan, “Çocuklukta ebeveyn ölümü, zorbalık mağduriyeti de dahil olmak üzere diğer olumsuz sonuçların riskini önemli ölçüde artıran büyük bir travmatik deneyimdir. Özellikle anne kaybı, erkek çocuklar için bu riski artırıyor; bu, annenin desteğinin oğulların hayatında benzersiz bir koruyucu rol oynayabileceğini gösteriyor,” diyor.

Çalışmanın Detayları: Çin’den Büyük Bir Veri Seti

Çalışma, 2019-2021 yılları arasında Çin’in güneybatısında yürütülen Çocuklar ve Ergenler için Ruh Sağlığı Araştırması’ndan (35.000’den fazla çocuğun ruh sağlığını değerlendiren devam eden bir çalışma) elde edilen verileri kullandı. Katılımcılar 10-17 yaş arasındaydı ve şu bulgular öne çıktı:

• Katılımcıların yaklaşık %3’ü bir ebeveyn ölümü yaşadığını bildirdi.
• %15’ten fazlası okulda zorbalığa uğradığını belirtti.
• Kırsal bölgelerdeki ergenler, kentsel bölgelere kıyasla daha yüksek zorbalık riskiyle karşılaştı.
• Kızlar, erkeklere göre ebeveyn kaybı sonrası daha fazla zorbalığa maruz kaldı.
• 13-17 yaş grubu, daha genç çocuklara (10-12 yaş) kıyasla daha yüksek risk altındaydı.
• Anne kaybı, özellikle erkek çocuklarda zorbalık riskini artırdı.

Çalışma dönemi, büyük ölçüde COVID-19 pandemisi öncesine denk gelse de, küresel olarak yaklaşık 8 milyon çocuk pandemiye bağlı nedenlerle ebeveyn veya birincil bakıcı kaybetti. ABD’de 2021 itibarıyla 17 yaşına kadar olan çocukların %4’ünden fazlası en az bir ebeveynini kaybetmişti.

Ebeveyn Desteğinin Rolü

Ebeveyn desteği, çocukların fiziksel, zihinsel, ekonomik ve sosyal refahını şekillendiren temel bir faktördür. Bu destek, çocukların okulda akranlarıyla etkileşimlerini ve ilişkilerini nasıl yönettiklerini doğrudan etkiler. Ebeveyn kaybı:

• Duygusal kırılganlık yaratabilir, bu da zorbalığı çekenlerin hedefi olma riskini artırır.
• Sosyal izolasyon riskini yükseltebilir, çünkü çocuklar destek sistemlerinden yoksun kalabilir.
• Ekonomik zorluklara yol açabilir, bu da çocukların sosyal statüsünü etkileyerek zorbalığı tetikleyebilir.

Dr. Xuan, “Anne kaybının erkek çocuklarda daha fazla risk yaratması, annenin duygusal ve sosyal destek açısından oğullar için kritik bir rol oynadığını düşündürüyor,” diyor.

Çözüm Önerileri: Çok Katmanlı ve Uzun Vadeli Destek

Araştırmacılar, ebeveyn kaybı yaşayan çocuklarda zorbalık riskini azaltmak için şu çok katmanlı ve uzun vadeli müdahaleleri öneriyor:

• Kişiselleştirilmiş Danışmanlık: Çocukların yas sürecini yönetmelerine yardımcı olmak için bireysel terapi.
• Kalan Ebeveyn veya Geniş Aile Desteği: Aile üyelerinin aktif katılımı, çocuğun duygusal güvenliğini güçlendirebilir.
• Gelişim Aşamasına Özel Programlar: Çocukların yaşına ve kültürel bağlamına uygun destek hizmetleri.
• Okul Temelli Müdahaleler:
  • Eğitimciler ve okul personeli, yas ve kırılganlık belirtilerini tanıyacak şekilde eğitilmeli.
  • Okullarda sıcak, kapsayıcı ve empatik bir ortam yaratılmalı.
  • Zorbalığı önleyen ve dayanıklılığı teşvik eden okul iklimi oluşturulmalı.

Dr. Xuan, “Etkili müdahaleler, hem duygusal hem de sosyal destek boyutlarını ele almalı ve çocukların yas sürecinde değişen ihtiyaçlarına uyum sağlamalıdır. Sıcak ve destekleyici bir okul ortamı, zorbalık riskini azaltmada ve yaslı gençlerde dayanıklılığı artırmada özellikle kritik olabilir,” diyor.

Çalışmanın Önemli Noktaları

• Ebeveyn Kaybı ve Zorbalık: Ebeveyn ölümü, çocukların okulda zorbalığa uğrama riskini artırıyor.
• Risk Grupları: Kırsal bölgelerdeki ergenler, kızlar ve 13-17 yaş grubu daha yüksek risk altında.
• Anne Kaybı: Erkek çocuklarda zorbalık riskini özellikle artırıyor.
• Önleme: Çok katmanlı, uzun vadeli ve kültürel olarak uygun müdahaleler gerekli.
• Okul İklimi: Empatik ve kapsayıcı okul ortamları, zorbalığı azaltabilir.

Çalışmanın Sınırlamaları

• Coğrafi Kapsam: Çalışma, Çin’in güneybatısındaki çocuklara odaklandı; bulguların diğer kültürel veya coğrafi bağlamlara genellenmesi sınırlı olabilir.
• Neden-Sonuç: Çalışma, ebeveyn kaybı ile zorbalık arasında bir ilişki gösteriyor, ancak doğrudan neden-sonuç ilişkisi kurmuyor.
• Veri Zamanlaması: Pandemi öncesi veriler, COVID-19 sonrası ebeveyn kayıplarının etkilerini tam yansıtmayabilir.
• Kendi Bildirimi: Zorbalık ve ebeveyn kaybı verileri, çocukların kendi raporlarına dayanıyor, bu da öznel önyargılara yol açabilir.

Gelecek İçin Öneriler

Araştırmacılar, aşağıdaki alanlarda daha fazla çalışma öneriyor:

• Küresel Karşılaştırmalar: Farklı ülkelerde ve kültürel bağlamlarda ebeveyn kaybı ile zorbalık arasındaki ilişkinin incelenmesi.
• Müdahale Etkinliği: Okul temelli ve aile odaklı programların zorbalığı azaltmadaki başarısının test edilmesi.
• Pandemi Etkileri: COVID-19 nedeniyle ebeveyn kaybeden çocukların zorbalık riskinin değerlendirilmesi.
• Cinsiyet ve Ebeveyn Rolleri: Anne ve baba kaybının çocuklar üzerindeki farklı etkilerinin daha derinlemesine araştırılması.

Çalışmanın Kahramanları

Çalışma, BUSPH Toplum Sağlığı Bilimleri Bölümü’nden Dr. Ziming Xuan ve Kunming Tıp Üniversitesi’nden Dr. Yuanyuan Xiao liderliğinde, Hailiang Ran (BUSPH’de misafir doktora öğrencisi) ve Dr. Jin Lu (Kunming Tıp Üniversitesi Psikiyatri Bölümü) tarafından yürütüldü.

Finansman ve Destek

Makalede spesifik finansman kaynakları belirtilmemiş, ancak BUSPH ve Kunming Tıp Üniversitesi gibi kurumlar genellikle ulusal sağlık araştırma fonları veya akademik hibelerle desteklenir.

Yayın Tarihi ve Kaynak

Yayın Tarihi: 7 Mayıs 2025
Kaynak: Boston Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu
Referans: Hailiang Ran, Jin Lu, Qiongxian Li, Yuanyu Shi, Guiqing Zheng, Yandie He, Shuqing Liu, Yi Xiang, William Y. Xuan, Yuanyuan Xiao, Ziming Xuan. Exposure to Childhood Parental Bereavement and Risk of School Bullying Victimization. Journal of Affective Disorders, 2025; 380: 87 DOI: 10.1016/j.jad.2025.03.105

Ek Notlar

• Pratik Öneri: Ebeveyn kaybı yaşayan çocuklar için ebeveynler, öğretmenler ve danışmanlar, duygusal destek sağlamak ve sosyal entegrasyonu teşvik etmek için proaktif olmalı. Okulda bir “güvenli alan” oluşturmak, çocukların kendilerini ifade etmelerine yardımcı olabilir.
• Toplumsal Etki: Zorbalığı önleme programları, yaslı çocuklara özel odaklanarak okullarda daha kapsayıcı bir kültür oluşturabilir, bu da uzun vadede ruh sağlığı sonuçlarını iyileştirebilir.
• Gelecek Beklentileri: 2030’lara doğru, okullarda yas ve zorbalık odaklı müdahaleler standart bir uygulama haline gelebilir, özellikle pandemi sonrası artan ebeveyn kayıplarıyla.

Bu çalışma, ebeveyn kaybının çocuklar üzerindeki derin etkilerini vurguluyor ve okulların, ailelerin ve toplulukların bu hassas grubu desteklemek için nasıl bir araya gelebileceğini gösteriyor.