Nadir Hastalık İlacı Sivrisinekleri Öldürüyor

Nadir Hastalık İlacı Nitisinone İnsan Kanını Sivrisinekler İçin Ölümcül Hale Getiriyor

Malaria ile mücadelede sivrisinek popülasyonunu kontrol etmek hayati önem taşıyor.

Şu anda sivrisinek sayılarını ve malaria riskini azaltmak için çeşitli yöntemler kullanılıyor. Bunlardan biri, antiparazitik ilaç ivermectin. Sivrisinekler ivermectin içeren kanı aldığında, bu onların ömrünü kısaltıyor ve malaria yayılımını azaltmaya yardımcı oluyor.

Ancak ivermectin’in sorunları var: Çevreye toksik olmasının yanı sıra, insanlar ve hayvanlarda solucan ve parazit enfeksiyonlarını tedavi etmek için aşırı kullanıldığında direnç gelişimi bir endişe kaynağı haline geliyor.

Şimdi, Science Translational Medicine dergisinde yayımlanan bir çalışma, sivrisinek popülasyonlarını baskılayarak malaria kontrolüne yardımcı olabilecek başka bir ilacı tanımladı. Notre Dame Üniversitesi’nden araştırmacılar, hastalar nitisinone ilacını aldığında kanlarının sivrisinekler için ölümcül hale geldiğini buldu. Çalışma, 26 Mart 2025 tarihinde kamuoyuyla paylaşıldı.

Nitisinone’un Çift Yönlü Etkisi

Notre Dame Üniversitesi Biyolojik Bilimler Bölümü’nde doçent araştırma profesörü ve Liverpool Tropikal Tıp Okulu’nda onursal üye olan çalışmanın ortak lider yazarı Lee R. Haines, “Böcekler yoluyla bulaşan hastalıkların yayılmasını durdurmanın bir yolu, hayvanların ve insanların kanını bu kan emici böcekler için toksik hale getirmektir,” diyor ve ekliyor: “Bulgularımız, nitisinone’un malaria gibi böcek kaynaklı hastalıkları kontrol etmek için umut verici yeni bir tamamlayıcı araç olabileceğini gösteriyor.”

Nitisinone, genellikle alkaptonüri ve tirozinemi tip 1 gibi nadir kalıtsal hastalıklardan mustarip bireyler için bir ilaçtır; bu hastaların vücutları tirozin amino asidini metabolize etmekte zorlanır. İlaç, insan vücudunda zararlı hastalık yan ürünlerinin birikmesini önleyen 4-hidroksifenilpiruvat dioksijenaz (HPPD) enzimini bloke ederek çalışır. Sivrisinekler nitisinone içeren kanı içtiğinde, bu ilaç onların vücudunda da bu kritik HPPD enzimini bloke eder. Bu, sivrisineklerin kanı düzgün sindirmesini engeller ve hızla ölmelerine neden olur.

Nitisinone ve Ivermectin Karşılaştırması

Araştırmacılar, nitisinone’un sivrisinekleri öldürmek için gereken doz konsantrasyonlarını analiz etti ve bu sonuçların, ektoparazit ilaçlarında altın standart olan ivermectin ile nasıl karşılaştırıldığını inceledi.

Notre Dame Biyolojik Bilimler Profesörü ve çalışmanın ortak sorumlu yazarı Álvaro Acosta Serrano, “Bu yola gitmek istiyorsak, nitisinone’un ivermectin’den daha iyi performans göstermesi gerektiğini düşündük,” diyor ve ekliyor: “Gerçekten de nitisinone’un performansı harikaydı; insan kanında ivermectin’den çok daha uzun bir yarı ömre sahip, bu da sivrisinek öldürücü aktivitesinin insan vücudunda çok daha uzun süre dolaşımda kalması anlamına geliyor. Bu, sahada güvenlik ve ekonomik nedenlerle kritik.”

Araştırma ekibi, nitisinone’un sivrisinek öldürücü etkisini, Afrika’nın birçok ülkesinde malaria’yı yayan birincil sivrisinek türü olan dişi Anopheles gambiae sivrisinekleri üzerinde test etti. Bu sivrisinekler malaria parazitleriyle enfekte olduğunda, insanlardan kan emerken hastalığı yayar.

Nitisinone içeren taze insan kanıyla beslendiğinde ilacın sivrisinekler üzerindeki etkisini değerlendirmek için araştırmacılar, Royal Liverpool Üniversitesi Hastanesi’ndeki Robert Gregory Ulusal Alkaptonüri Merkezi ile iş birliği yaptı. Merkez, alkaptonüri tanısı konmuş kişilerle nitisinone denemeleri yapıyordu ve bu kişiler kanlarını çalışma için bağışladı. Nitisinone alanların kanının sivrisinekler için ölümcül olduğu bulundu; Haines bunu “gizli bir süper güç” olarak tanımlıyor.

Uzun Süreli Etki ve Direnç Avantajı

Ekip, ilacın insan kanında nasıl metabolize olduğuna dair veriler topladı; bu, modeli ince ayar yapmalarına ve nitisinone’un sivrisinek popülasyonunu kontrol stratejisi olarak farmakolojik doğrulamasını sağlamalarına olanak tanıdı.

Nitisinone, insan kanında ivermectin’den daha uzun süre kaldığını gösterdi ve sadece her yaştan sivrisineği – malaria’yı bulaştırma olasılığı en yüksek olan yaşlılar dahil – değil, aynı zamanda geleneksel böcek ilaçlarına dirençli dayanıklı sivrisinekleri de öldürebildi.

Haines, “Gelecekte, sivrisinek kontrolü için nitisinone ve ivermectin’i dönüşümlü kullanmak avantajlı olabilir,” diyor ve ekliyor: “Örneğin, nitisinone, ivermectin direncinin devam ettiği veya ivermectin’in hayvancılık ve insanlar için yoğun kullanıldığı alanlarda kullanılabilir.”

Gelecek Adımlar ve Çevresel Faydalar

Araştırma ekibi, bir sonraki adım olarak sahada nitisinone dozajlarının sivrisinek öldürücü etkinlik ile en iyi nasıl ilişkilendirileceğini belirlemek için yarı saha denemesi yapmayı hedefliyor.

Acosta Serrano, “Nitisinone çok yönlü bir bileşik; böcek ilacı olarak da kullanılabilir. Özellikle kan emici böcekleri hedef alması, onu çevre dostu bir seçenek haline getiriyor,” diyor.

Beklenmedik bir fayda olarak, nitisinone’un vektör kontrol aracı olarak kullanımının genişletilmesi, ilaç üretimini artırabilir ve tirozin metabolizma yolunda nadir genetik hastalıklardan muzdarip hastalar için ilacın fiyatını düşürebilir.

Finansman ve Araştırma Ekibi

Çalışma, Birleşik Krallık Tıbbi Araştırma Konseyi, Biyoteknoloji ve Biyolojik Bilimler Araştırma Konseyi, Wellcome Trust Kurumsal Stratejik Destek Fonu, Tıbbi Araştırma Konseyi Doktora Eğitim Ortaklığı ve Glasgow Üniversitesi Wellcome Entegre Parazitoloji Merkezi tarafından finanse edildi.

Acosta-Serrano ve Haines’e ek olarak, ortak yazarlar arasında Liverpool Tropikal Tıp Okulu’ndan Anna Trett (ortak ilk yazar), Jeremy Burrows, Clair Rose, Natalia García, Giancarlo Biagini ve Ghaith Aljayyoussi (ortak sorumlu); Glasgow Üniversitesi Wellcome Entegre Parazitoloji Merkezi’nden Dagmara McGuinness, Clément Regnault ve Michael Barrett; Medicines for Malaria Venture’dan Didier Leroy ve Jeremy Burrows; Universidad Nacional de La Plata’dan Marcos Sterkel; ve Royal Liverpool Üniversitesi Hastanesi’nden Lakshminarayan Ranganath yer alıyor.

Bilimsel Referans

Lee R. Haines, Anna Trett, Clair Rose, Natalia García, Marcos Sterkel, Dagmara McGuinness, Clément Regnault, Michael P. Barrett, Didier Leroy, Jeremy N. Burrows, Giancarlo Biagini, Lakshminarayan R. Ranganath, Ghaith Aljayyoussi, Álvaro Acosta-Serrano. Anopheles mosquito survival and pharmacokinetic modeling show the mosquitocidal activity of nitisinone. Science Translational Medicine, 2025; 17 (791) DOI: 10.1126/scitranslmed.adr4827