Sokak Uyuşturucularını Anında Tespit Eden Çığır Açan Cihaz

Çığır Açan Cihaz, Tehlikeli Sokak Uyuşturucularını Anında Tespit Ederek Zarar Azaltma Umudu Sunuyor

Bath Üniversitesi’nin geliştirdiği taşınabilir cihaz, fentanil ve nitazen gibi sentetik opioidleri düşük konsantrasyonlarda anında tespit ediyor. Analytical Chemistry’de yayınlanan teknoloji, İngiltere, Norveç ve Yeni Zelanda’da deneniyor. Uyuşturucu kontrol hizmetlerinde kullanılan cihaz, zarar azaltma ve hayat kurtarma potansiyeli sunuyor.

Sokak Uyuşturucularına Karşı Yeni Bir Silah

Sokak uyuşturucularının bilinmeyen maddelerle karıştırılması, dünya genelinde aşırı doz ve ölümlere yol açan büyüyen bir tehdit. Bath Üniversitesi’nden bilim insanları, bu krize çözüm sunabilecek taşınabilir bir cihaz geliştirdi. Analytical Chemistry’de 7 Mayıs 2025’te yayınlanan çalışma, cihazın sentetik opioidler (fentanil, nitazenler) ve benzodiazepinler gibi mevcut mobil teknolojilerle tespit edilmesi zor maddeleri düşük konsantrasyonlarda anında tanımlayabildiğini gösteriyor.

Bath Üniversitesi Yaşam Bilimleri Bölümü’nden Prof. Chris Pudney, “Bu cihazın hayat kurtarma potansiyeli çok büyük. Uyuşturucunun tam bileşimini ve her bileşenin konsantrasyonunu göstererek, bilinmeyen veya adulterated uyuşturucuların risklerini önemli ölçüde azaltabiliriz,” diyor.

Cihaz Nasıl Çalışıyor?

Cihaz, ultraviyole spektrometreye benzer bir teknoloji kullanıyor ve şu özelliklere sahip:

• Floresans ve Reflektans Spektroskopisi: Maddelere ışık tutarak yayılan veya yansıyan ışığı analiz eder, her maddenin benzersiz “parmak izini” tespit eder.
• Derin Öğrenme Algoritması: Nanopartikül Spektroskopisi (NPS) ışık desenlerinden oluşan bir kütüphaneyle eğitilmiş, doğru tanımlamalar yapar.
• Kullanıcı Dostu: Uzman olmayanlar tarafından tek bir düğmeyle çalıştırılabilir, anında sonuç verir.
• Düşük Konsantrasyon Tespiti: Nitazenler ve fentanil gibi toksik maddeleri çok küçük miktarlarda bile algılar.

Cihaz, uyuşturucuların içeriğini ve her bileşenin konsantrasyonunu anında analiz ederek, kullanıcıların daha güvenli kararlar almasını sağlıyor. Prof. Pudney, “Uyuşturucu kullanmama telkinleri işe yaramıyor. İnsanların ne aldıklarını ve ne kadar güçlü olduğunu bilmeleri, daha güvenli seçimler yapmalarını sağlar,” diyor.

Küresel Sorun: Uyuşturucu Adulterasyonu

Sokak uyuşturucularının adulterasyonu (bilinmeyen maddelerle karıştırılması), küresel bir kriz yaratıyor:

• Benzodiazepinler: Rahatlama veya öfori için kullanılan haplar, sentetik opioidlerle karıştırıldığında ölümcül olabilir.
• Sentetik Opioidler: Fentanil ve nitazenler, çok düşük dozlarda bile toksik, aşırı doz riskini artırıyor.
• Artan Ölümler: İngiltere ve Galler’de uyuşturucu zehirlenmesi ölümleri, 2018’de 4.359’dan 2023’te 4.907’ye yükseldi.

Bu “Rus ruleti” benzeri risk, kullanıcıların aldıkları maddenin içeriğini bilmemesinden kaynaklanıyor. Cihaz, bu belirsizliği ortadan kaldırarak zarar azaltma stratejilerine katkı sağlıyor.

Gerçek Dünya Denemeleri

Prototip cihaz, İngiltere, Norveç ve Yeni Zelanda’daki uyuşturucu kontrol hizmetlerinde test ediliyor:

• Devon & Cornwall Polisi, İngiltere: Haziran 2024’te edinilen cihaz, ölümcül aşırı dozlarla bağlantılı maddeleri hızla analiz ederek 36 saat içinde uyarı yayınlamayı sağladı. Örneğin, oksikodon tabletlerinde nitazen tespit edildi. Nick Burnett, “Cihaz, uyuşturucu tedavi hizmetleriyle bilgi paylaşımını güçlendirdi,” diyor.
• The Loop, İngiltere: Bristol’de 2024’ten beri lisanslı çalışan tek topluluk temelli uyuşturucu kontrol servisi, cihazı diğer teknolojilerle birlikte kullanıyor. CEO Katy Porter, “Uyuşturucu piyasasındaki değişiklikler konusunda endişeliyiz. Bu cihaz, uyuşturucu kontrolünü daha erişilebilir hale getiriyor,” diyor.
• Yeni Zelanda: Üç ön saha servisi (Needle Exchange, NZ Drug Foundation, KnowYourStuffNZ), geçen yıl cihazla yüzlerce örneği test etti. Dr. Jez Weston, “Mevcut spektrometreler en iyi teknoloji, ancak Bath’ın cihazı daha hızlı ve iyi analiz sunabilir,” diyor.
• Norveç: Daha Güvenli Uyuşturucu Politikaları Derneği (ASDP), cihazı benzodiazepin ve opioidleri tespit etmek için kullanıyor. Dagfinn Hessen Paust, “İnfrared spektrometri, MDMA gibi maddelerde iyi, ancak düşük konsantrasyonlu tehlikeli opioidleri tespit edemiyor. Bath’ın cihazı bu boşluğu dolduruyor,” diyor.

Önceki Çalışmalar: Spice Tespiti

Bath ekibi, daha önce 2023’te Spice (sentetik kannabinoid) tespitinde %95 doğrulukla çalışan bir cihaz geliştirmişti. Bu cihaz, hapishanelerde ve evsiz topluluklarında kullanılan Spice’ı kağıt veya vape sıvılarında tespit edebiliyordu. Yeni cihaz, bu teknolojiyi geliştirerek daha geniş bir madde yelpazesini kapsıyor.

Çalışmanın Önemli Noktaları

• Hız ve Erişim: Anında sonuçlar, pahalı laboratuvar analizlerine olan ihtiyacı azaltıyor.
• Hayat Kurtarma: Düşük konsantrasyonlu toksik maddeleri tespit ederek aşırı dozları önleyebilir.
• Topluluk Desteği: Kulüpler, festivaller ve bağımlılık tedavi hizmetleri gibi alanlarda kullanılabilir.
• Kullanıcı Dostu: Uzman olmayanlar için basit, hızlı ve güvenilir.
• Küresel Etki: Uyuşturucu piyasasındaki değişikliklere yanıt olarak zarar azaltmayı güçlendiriyor.

Sınırlamalar ve Gelecek Adımlar

• Prototip Aşaması: Cihaz hala deneme aşamasında; seri üretim için ticari bir ortak gerekiyor.
• Yasal Engeller: İngiltere’de uyuşturucu kontrol hizmetleri, İçişleri Bakanlığı lisansı gerektiriyor, bu da yaygınlaşmayı sınırlayabilir.
• Kapsam: Cihaz, benzodiazepin ve opioidlere odaklanıyor; diğer maddeler için etkinlik daha fazla test gerektiriyor.
• Gelecek Planları: Ekip, cihazı hapishaneler, evsiz barınakları ve eczaneler gibi daha fazla alanda kullanıma sunmayı hedefliyor.

Araştırmacılar, cihazın toplumsal zarar azaltma stratejilerini dönüştürebileceğine inanıyor. Prof. Pudney, “Uyuşturucu kullanımının manzarası hızla değişiyor. Bu araç, ortaya çıkan boşlukları doldurabilir,” diyor.

Çalışmanın Kahramanları

Çalışma, Prof. Chris Pudney liderliğinde, Dr. Alexander Power, Dr. Tom Haines, Dr. Tom Freeman, Dr. Gyles Cozier, Dr. Ian Blagbrough, Dr. Rachael Andrews ve diğerlerinin katkılarıyla gerçekleştirildi. Diğer kurumlardan Dr. Jennifer Scott (Bristol Üniversitesi), Anca Frinculescu (King’s College London) ve Dr. Oliver Sutcliffe (Manchester Metropolitan Üniversitesi) de destek verdi.

Finansman ve Destek

Makalede spesifik finansman kaynakları belirtilmemiş, ancak Bath ekibinin önceki projeleri (ör. Spice cihazı) £1.3 milyonluk araştırma hibeleriyle desteklenmişti.

Yayın Tarihi ve Kaynak

Yayın Tarihi: 7 Mayıs 2025
Kaynak: Bath Üniversitesi
Referans: Alexander Power, Matthew Gardner, Rachael Andrews ve diğerleri. Field-Portable Technology for Illicit Drug Discrimination via Deep Learning of Hybridized Reflectance/Fluorescence Spectroscopic Fingerprints. Analytical Chemistry, 2025; DOI: 10.1021/acs.analchem.4c05247

Ek Notlar

• Pratik Öneri: Uyuşturucu kullanan bireyler, yerel uyuşturucu kontrol hizmetlerinden yararlanarak aldıkları maddelerin içeriğini test ettirebilir. İngiltere’de The Loop gibi lisanslı hizmetler erişilebilir.
• Toplumsal Etki: Cihaz, uyuşturucuyla ilgili ölümleri azaltarak sağlık sistemlerindeki yükü hafifletebilir ve bağımlılık tedavi hizmetlerini güçlendirebilir.
• Gelecek Beklentileri: 2030’lara doğru, bu teknoloji uyuşturucu kontrolünün standart bir parçası haline gelebilir, özellikle festivaller ve topluluk merkezlerinde.

Bu cihaz, uyuşturucu krizine karşı yenilikçi bir çözüm sunarak, bireylerin daha güvenli seçimler yapmasını ve toplulukların zarar azaltma çabalarını güçlendirmesini sağlıyor.