Yaş, Cinsiyet ve Hormonlar Demans Kan Biyobelirteçlerini Nasıl Etkiliyor?

Amerikan Nöroloji Akademisi’nin yeni araştırması, yaş, cinsiyet, hormonal değişiklikler ve genetiğin, demans biyobelirteçlerinin kanda nasıl ifade edildiğini ortaya koyuyor. 17 yıllık bir çalışma, yaşlılığın tüm biyobelirteç düzeylerini artırdığını, kadınlarda glial asidik proteinlerin, erkeklerde ise nörofilament hafif zincir proteinlerinin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Menopoz öncesi kadınlarda ve APOEe4 geni taşıyıcılarında da biyobelirteç düzeyleri yükseliyor.

Demans Biyobelirteçleri ve Risk Faktörleri

Amerikan Nöroloji Akademisi’nin Neurology dergisinde 16 Nisan 2025’te yayınlanan bir çalışma, yaş, cinsiyet, hormonal değişiklikler ve genetiğin, demans biyobelirteçlerinin kanda nasıl ifade edildiğine dair önemli ipuçları sunuyor.

Heidelberg Üniversitesi’nden Dr. Hannah Stocker, “Alzheimer hastalığı ve diğer demans türleri için kan testleri geliştiriliyor ve bu testler, bu durumların anlaşılmasında ve teşhisinde önemli araçlar haline geliyor. Bulgularımız, yaş, cinsiyet, genetik ve menopoz sırasındaki hormonal değişikliklerin, demans riskini etkilediği düşünülen üç biyobelirteçle nasıl bağlantılı olduğunu gösteriyor,” diyor.

Çalışma Nasıl Yapıldı?

Araştırma, 17 yıl süren bir çalışmanın verilerine dayanıyor ve 513’ü demans geliştiren, 513’ü ise demans gelişmeyen toplam 1.026 katılımcıyı karşılaştırıyor. Katılımcıların çalışma başında ortalama yaşı 64 idi.

Araştırmacılar, çalışma süresince üç kez kan örnekleri alarak şu üç biyobelirtecin düzeylerini ölçtü:

• Nörofilament hafif zincir proteinleri: Sinir hücreleri hasar gördüğünde veya öldüğünde kanda bulunur.
• Glial asidik proteinler: Hücreler yaralanmayı onarmak için çalıştığında salınır.
• Fosforile tau 181: Alzheimer hastalığında amiloid protein birikimiyle bağlantılıdır.

Biyobelirteç düzeyleri, şu açılardan karşılaştırıldı:

• Yaşla birlikte zaman içindeki değişiklikler.
• Erkek ve kadın katılımcılar.
• APOEe4 geni (Alzheimer riskini artıran genetik bir biyobelirteç) taşıyıcıları ve taşımayanlar.
• Menopoz öncesi ve sonrası kadın katılımcılar.

Bulgular: Yaş, Cinsiyet ve Genetik Etkileri

Yaş, cinsiyet ve APOEe4 genine göre ayarlamalar yapıldıktan sonra, şu sonuçlar ortaya çıktı:

Yaşın Etkisi

Yaşlılık, üç biyobelirtecin düzeylerini artırıyordu:

• Nörofilament hafif zincir proteinleri: 75 yaşındaki bireylerde ortalama 25 pikogram/mililitre (pg/ml), 50 yaşındakilerde ise 10 pg/ml.
• Glial asidik proteinler: 75 yaşındakilerde ortalama 140 pg/ml, 50 yaşındakilerde 45 pg/ml.
• Fosforile tau 181: 75 yaşındakilerde ortalama 2-3 pg/ml, 50 yaşındakilerde 0,5-1,5 pg/ml.

Cinsiyetin Etkisi

• Kadın katılımcılar, glial asidik protein düzeylerinde daha yüksek değerler gösterdi.
• Erkek katılımcılar, nörofilament hafif zincir protein düzeylerinde daha yüksekti.

Genetik Etki

APOEe4 geni taşıyan bireylerde tau ve glial asidik protein düzeyleri daha yüksekti.

Hormonal Değişiklikler

Menopoz öncesi kadınlarda glial asidik protein düzeyleri daha yüksekti. Dr. Stocker, bunun cinsiyet hormonlarının daha yüksek seviyelerde olmasına bağlı olabileceğini belirtiyor. Önceki çalışmalar, cinsiyet hormonları ile nöroinflamasyon arasında bir bağlantı olduğunu göstermişti.

Neden Önemli?

Bu bulgular, demans için kan testlerinin geliştirilmesinde kritik bir rol oynuyor. Biyobelirteçlerin yaş, cinsiyet, genetik ve hormonal durumlara göre nasıl değiştiğini anlamak, bu testlerin doğruluğunu artırabilir ve demans teşhisini kolaylaştırabilir.

Dr. Stocker, “Bu biyobelirteçleri daha iyi anlamak, gelecekte basit kan testleriyle demans testi yapma yeteneğimizi geliştirecek. Araştırmamız, özellikle menopoz sırasında bu biyobelirteçlerin daha fazla incelenmesi gerektiğini gösteriyor,” diyor.

Çalışmanın Sınırlılıkları

Katılımcıların Avrupa kökenli olması, sonuçların diğer popülasyonlara uygulanabilirliğini sınırlayabilir.

Gelecek İçin Öneriler

Araştırma, demans biyobelirteçlerinin menopoz dönemi gibi özel durumlarda daha fazla çalışılması gerektiğini vurguluyor. Ayrıca, farklı etnik grupları içeren daha geniş çalışmalar, bulguların genelleştirilmesine yardımcı olabilir.

Çalışma, Alman Alzheimer Araştırma Girişimi tarafından desteklendi.

Yayın Tarihi ve Kaynak

Yayın Tarihi: 16 Nisan 2025
Kaynak: Amerikan Nöroloji Akademisi
Referans: Hannah Stocker, Léon Beyer, Kira Trares, Joshua Stevenson-Hoare, Dan Rujescu, Bernd Holleczek, Konrad Beyreuther, Ben Schoettker, Klaus Gerwert, Hermann Brenner. Association of Nonmodifiable Risk Factors With Alzheimer Disease Blood Biomarkers in Community-Dwelling Adults in the ESTHER Study. Neurology, 2025; 104 (9) DOI: 10.1212/WNL.0000000000213500