Gezegensel Sağlık Diyeti (PHD) ve Akdeniz Diyeti Benzer Avantajlara Sahip

Gezegensel Sağlık Diyeti ve Akdeniz Diyeti, Benzer Hayatta Kalma ve Sürdürülebilirlik Faydalarıyla İlişkili

Avrupa Kardiyoloji Derneği’nin İspanya’da yürüttüğü bir kohort çalışması, Gezegensel Sağlık Diyeti (PHD) ve Akdeniz Diyeti’nin benzer sağlık ve çevresel faydalar sunduğunu gösteriyor. Her iki bitki temelli diyet, yüksek uyum gösterenlerde tüm nedenlere bağlı ölüm riskini %21-22 oranında azaltıyor ve düşük çevresel ayak izine sahip. Daha sağlıklı ve sürdürülebilir diyetlerin yaygınlaşması, dünya genelinde erken ölümleri önlemede kritik önem taşıyor.

Çalışmanın Amacı ve Kapsamı

Avrupa Kardiyoloji Derneği’nin (ESC) ESC Önleyici Kardiyoloji 2025 kongresinde sunulan bir araştırma, Gezegensel Sağlık Diyeti (PHD) ve Akdeniz Diyeti’nin sağlık ve çevresel etkilerini karşılaştırdı. İspanya’da gerçekleştirilen bu kohort çalışması, bitki temelli diyetlerin tüm nedenlere bağlı ölüm oranlarını azalttığını ve düşük çevresel ayak izine sahip olduğunu ortaya koydu. Çalışma, daha sağlıklı ve sürdürülebilir diyetlerin yaygınlaşmasının, dünya genelinde erken ölümleri önlemede kritik olduğunu vurguluyor.

Madrid Özerk Üniversitesi’nden Dr. Mercedes Sotos Prieto, “2019’da geliştirilen Gezegensel Sağlık Diyeti, küresel beslenme kalitesini optimize ederken gıda üretiminin çevresel etkilerini sürdürülebilir sınırlar içinde tutmayı hedefliyor. Ancak, Akdeniz Diyeti ile karşılaştırmalı veriler eksikti. Bu çalışma, her iki diyeti büyük bir İspanyol popülasyonunda değerlendirdi,” diyor.

Diyetlerin Özellikleri

Gezegensel Sağlık Diyeti (PHD), günde yaklaşık 2500 kcal enerji alımı sağlar ve şu unsurlara odaklanır:

• Yüksek tüketim: Meyve, sebze, tam tahıllar, baklagiller, kuruyemişler ve doymamış yağlar.
• Orta tüketim: Süt ürünleri, nişastalı sebzeler, kümes hayvanları ve balık.
• Düşük tüketim: Doymuş yağlar, kırmızı et ve ilave şekerler.

Akdeniz Diyeti ise şu özelliklerle tanımlanır:

• Mevsimsel meyve ve sebzeler, baklagiller, tam tahıllar ve kuruyemişler.
• Ana yağ kaynağı olarak zeytinyağı.
• Kırmızı veya işlenmiş et yerine beyaz veya yağsız et tüketimi.
• Süt ürünleri, balık ve yumurtanın orta düzeyde tüketimi.

Çalışma Yöntemi

Çalışma, 2008-2010 yılları arasında İspanya Beslenme ve Kardiyovasküler Risk Çalışması (ENRICA) kapsamında toplanan 11.488 katılımcının verilerini analiz etti. Katılımcıların ortalama yaşı 47,5 yıl (18-96 yaş aralığı) olup, %52,5’i kadındı. Ortalama 14,4 yıllık takip süresinde 1157 tüm nedenlere bağlı ölüm kaydedildi.

• PHD Endeksi (0-140 puan), 15 gıda grubuna (tam tahıllar, sebzeler, meyveler, süt ürünleri, kırmızı/işlenmiş et, vb.) göre hesaplandı.
• Akdeniz Diyeti uyumu, 14 maddelik MEDAS skoru (0-14 puan) ile değerlendirildi. Bu skor, zeytinyağı kullanımı, meyve ve sebze tüketimi, kırmızı et yerine beyaz et ve deniz ürünleri tercihi gibi unsurları içeriyor.
• Çevresel etki, SHARP-Göstergeler Veritabanı (SHARP-ID) kullanılarak sera gazı emisyonları ve arazi kullanımı açısından analiz edildi.
• Ölüm verileri, İspanya Ulusal Ölüm Endeksi’nden alındı.

Analizler, diyetlere uyumun üçte bir (tertil) gruplarına göre ve karıştırıcı faktörler için düzeltilerek yapıldı.

Sağlık ve Çevresel Bulgular

Her iki diyete yüksek uyum, tüm nedenlere bağlı ölüm riskinde benzer azalmalar sağladı:

• PHD’ye yüksek uyum gösterenler, en düşük uyum grubuna kıyasla %22 daha düşük ölüm riskine sahipti (düzeltilmiş tehlike oranı [HR] 0,78; %95 güven aralığı [CI] 0,66-0,91).
• Akdeniz Diyeti’ne yüksek uyum gösterenler, en düşük uyum grubuna kıyasla %21 daha düşük ölüm riskine sahipti (düzeltilmiş HR 0,79; %95 CI 0,68-0,93).

Bazı diyet bileşenleri bağımsız olarak düşük ölüm riskiyle ilişkilendirildi:

• PHD’de: Meyveler, süt ürünleri ve doymamış yağlar.
• Akdeniz Diyeti’nde: Kuruyemişler, gazlı/şekerli içecekler ve pastane ürünlerinin düşük tüketimi.

Çevresel etki açısından, her iki diyet benzer şekilde düşük ayak izine sahipti:

• PHD: Günlük ortalama 4,15 kg CO2 sera gazı emisyonu ve 5,54 m² arazi kullanımı.
• Akdeniz Diyeti (süt ürünleri dahil): Günlük ortalama 4,36 kg CO2 emisyonu ve 5,43 m² arazi kullanımı.
• Süt ürünleri ve et ürünleri, çevresel ayak izinin en büyük katkıcılarıydı.

Sonuç ve Öneriler

Dr. Sotos Prieto, “Her iki diyete yüksek uyum, benzer şekilde düşük ölüm riski ve çevresel etkiyle ilişkilidir. Bu, bitki temelli diyetlerin hem sağlık hem de gezegen için önemli avantajlar sunduğunu gösteriyor,” diyor. Çalışma, Avrupa’da her beş erken ölümden birinin optimize edilmiş bir diyetle önlenebileceğini vurguluyor.

Daha sağlıklı ve sürdürülebilir diyetlerin yaygınlaşması, kardiyovasküler hastalıklar ve erken ölümlerin önlenmesinde kritik bir adım. Bu diyetlerin benimsenmesi, hem bireysel sağlığı hem de gezegenin sürdürülebilirliğini destekleyebilir.

Yayın Tarihi ve Kaynak: Çalışma, 4 Nisan 2025 tarihinde ESC Önleyici Kardiyoloji 2025 kongresinde sunuldu.
Referans: Avrupa Kardiyoloji Derneği, “Planetary health diet and Mediterranean diet associated with similar survival and sustainability benefits,” ScienceDaily, 4 Nisan 2025, www.sciencedaily.com/releases/2025/04/250404140617.htm.