Valproat Tehlikesi: Hamilelikte Kullanımı Hâlâ Yaygın!

Dünya genelinde 73 ülkeyi kapsayan büyük bir araştırma, epilepsi ilaçlarına erişimin arttığını ancak en riskli ilaç olan valproat (sodyum valproat) kullanımının hâlâ çok yüksek olduğunu ortaya koydu. Hamilelikte kullanıldığında bebekte spina bifida, yarık damak-dudak ve ciddi zihinsel gelişim bozukluklarına yol açabilen bu ilaç, özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde hâlâ ilk tercih ediliyor. DSÖ’nün tüm uyarılarına rağmen güvenli reçeteleme uygulamaları geride kalıyor. Araştırmacılar, acil eğitim ve daha güvenli alternatiflere erişim çağrısı yapıyor.

Erişim Artıyor Ama Güvenlik Geride Kalıyor

Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) desteklediği geniş çaplı bir çalışma, epilepsi (sara) ilaçlarına erişimin özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde hızla arttığını gösteriyor. Ancak bu olumlu gelişmeye rağmen, reçeteleme alışkanlıkları aynı hızda güvenli hale gelmiyor. Aston Üniversitesi’nden Dr. Adrienne Chan ve Prof. Ian Wong’un öncülük ettiği araştırma, 2012-2022 yılları arasında 73 ülkede epilepsi ilacı tüketim trendlerini inceledi.

En Büyük Tehlike: Valproat Hâlâ Bir Numara

Araştırmanın en çarpıcı bulgusu şu: Hamilelikte kesinlikle önerilmeyen valproat (sodyum valproat), hâlâ dünyanın birçok bölgesinde en çok kullanılan epilepsi ilacı. Bu ilaç, anne karnındaki bebeğe şu ciddi zararlar verebiliyor:

• Spina bifida (omurilik açıklığı)
• Yarık damak ve dudak
• Otizm spektrum bozukluğu riskinde artış
• Zeka geriliği, öğrenme güçlüğü, davranış ve hafıza sorunları

DSÖ, valproatı “temel ilaçlar” listesinde tutuyor ancak doğurganlık çağındaki kadınlarda kullanımını kesinlikle önermiyor.

Zengin Ülkelerde Düşüş, Geri Kalanlarda Yüksek Kullanım

Yüksek gelirli ülkelerde sıkı düzenlemeler ve “gebelik önleme programları” sayesinde valproat kullanımı son yıllarda belirgin şekilde azaldı. Ancak yeni nesil, daha güvenli epilepsi ilaçları pahalı veya erişimi zor olduğu için birçok ülkede valproat hâlâ ilk seçenek olmaya devam ediyor.

Acil Çağrı: Eğitim ve Güvenli Alternatiflere Erişim Şart

Dr. Adrienne Chan araştırmayla ilgili şu uyarılarda bulundu: “Epilepsi ilaçlarına erişimin dünya genelinde artması çok sevindirici. Eskiden hiç tedavi alamayan milyonlarca hasta artık ilaç kullanabiliyor. Ama bazı bölgelerde valproatın yaygın şekilde kullanılmaya devam etmesi endişe verici. Gelecek nesilleri korumak için güvenli reçeteleme konusunda küresel bir eğitim seferberliği ve daha güvenli ilaçlara eşit erişim şart.”

Önümüzdeki Adımlar Neler?

Araştırmacılar, mevcut çalışmanın sadece satış verilerine dayandığını, bundan sonraki aşamada şu soruların yanıtlanması gerektiğini belirtiyor:

• Bu ilaçlar doğurganlık çağındaki kadınlara ne sıklıkta reçete ediliyor?
• Güvenlik rehberleri gerçekten uygulanıyor mu?
• Hamilelik öncesi ve sırasında riskler yeterince anlatılıyor mu?

Yayın Tarihi: 28 Kasım 2025 Kaynak: Aston Üniversitesi Orijinal Araştırma: Chan AYL, Yuen ASC, Hsia Y, ve ark. Antiseizure medications consumption in 73 countries and regions from 2012 to 2022: a longitudinal trend study. eClinicalMedicine, 2025;89:103558. doi: 10.1016/j.eclinm.2025.103558 (Tam metne ücretsiz erişim mümkündür.)