Vardiyalı Çalışma, Kas Saatlerini Bozarak Yaşlanmayı Hızlandırıyor

Biyolojik ‘Saatler’ Kas Sağlığı ve Vardiyalı Çalışanlarda Hızlanmış Yaşlanma İçin Anahtar

King’s College London’ın PNAS’ta yayınlanan çalışması, kas hücrelerindeki biyolojik saatlerin protein dönüşümünü düzenlediğini ve vardiyalı çalışmanın bu saatleri bozarak yaşlanmayı hızlandırdığını gösteriyor. Zebrafish üzerinde yapılan araştırma, bozulmuş kas saatinin sarkopeniye (yaşlılıkta kas kaybı) yol açtığını ve vardiyalı çalışanlarda sağlık sorunlarını artırdığını ortaya koydu.

Kaslardaki Biyolojik Saatler

Kas hücreleri, protein dönüşümünü, kas büyümesini ve işlevini düzenleyen kendi sirkadiyen saatlerine sahip. Gece boyunca bu saat, kusurlu proteinlerin parçalanmasını tetikleyerek kasları yeniler. Ancak vardiyalı çalışma gibi sirkadiyen ritimleri bozan faktörler, bu süreci aksatarak yaşlanmayı hızlandırıyor.

King’s College London’dan bilim insanlarının Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)’ta 5 Mayıs 2025’te yayınlanan çalışması, vardiyalı çalışmanın kas sağlığı üzerindeki zararlı etkilerini ortaya koyuyor. Araştırma, bozulmuş kas saatinin, yaşlılıkta kas kaybı olan sarkopeni’yi tetiklediğini gösteriyor.

Zebrafish ile Araştırma

Çalışma, biyolojik çalışmalarda sıkça kullanılan zebrafish (zebra balığı) üzerinde yapıldı. Zebrafish, insanlarla genlerin %70’ini paylaşıyor, laboratuvarda kolayca modifiye edilebiliyor ve şeffaf yapıları sayesinde kasları mikroskop altında incelenebiliyor.

Baş yazar Dr. Jeffrey Kelu, “Sirkadiyen bozulmanın kas hücreleri üzerindeki etkisini araştırmak için, zebrafish’te kas saati fonksiyonunu bozduk. Bunu, hatalı bir saat proteini fazla ifade ederek yaptık. Balıkları iki yıl boyunca izledik ve sağlıklı kontrollerle karşılaştırdık,” diyor.

Bulgular:

• Erken Yaşta Fark Yok: 6 ay ve 1 yaşında, kas saati bozuk balıklarla sağlıklı balıklar arasında kas büyüklüğü farkı gözlenmedi.
• İki Yılda Sarkopeni: İki yaşında, kas saati bozuk balıklar erken yaşlanma belirtileri gösterdi:
  • Daha kısa boy, daha düşük ağırlık.
  • Daha az sıklıkta ve yavaş yüzme (hareketlilikte azalma).
  • Bu, vardiyalı çalışanlarda bildirilen sarkopeni ve mobilite kaybının göstergesi.
• Protein Dönüşümü: Gece dinlenme sırasında kas saati, gün içinde biriken kusurlu proteinlerin parçalanmasını düzenliyor. Bu “gece temizliği”, kas fonksiyonunu korumak için kritik.
• Bozulmanın Etkisi: Kusurlu proteinlerin birikmesi, kas saatleri bozulmuş yaşlı balıklarda ve vardiyalı çalışanlarda kas kaybını hızlandırıyor.

Vardiyalı Çalışma ve Sağlık

Birleşik Krallık’ta yaklaşık 4 milyon vardiyalı çalışan, işletmelerin ve acil servislerin 7/24 çalışmasını sağlıyor. Ancak bu çalışma, vardiyalı çalışmanın sirkadiyen ritimleri bozarak sağlık üzerinde ciddi etkiler yarattığını gösteriyor:

• Sarkopeni Riski: Kas saatlerinin bozulması, yaşlanmayla ilişkili kas kaybını hızlandırıyor.
• Genel Sağlık: Sirkadiyen bozulma, metabolik sorunlar, kardiyovasküler hastalıklar ve zihinsel sağlık sorunları gibi diğer sağlık risklerini artırabilir.

Dr. Kelu, “Sirkadiyen bozulmanın sarkopeniye nasıl katkıda bulunduğunu anlamak, vardiyalı çalışanların sağlık ve refahını iyileştirmek için stratejiler geliştirmek açısından kritik. Bulgularımız, sirkadiyen biyolojiyi kullanarak kas kaybını önlemeye yönelik tedaviler geliştirme olasılığını vurguluyor,” diyor.

Gelecekteki Tedaviler

Araştırmacılar, vardiyalı çalışanlarda kas sağlığını iyileştirmek için sirkadiyen saat proteinlerini modüle eden ilaçlar üzerinde çalışıyor. Dr. Kelu, “Ön klinik çalışmalarda, belirli saat proteinlerini hedefleyen ilaçlar test ediliyor. Bu, vardiyalı çalışanlarda yaşlanmayı iyileştirecek gelecekteki terapilere yol açabilir,” diyor.

Çalışmanın ortak yazarı Prof. Simon Hughes, “Küçük balık larvalarında kas büyümesi gibi karmaşık bir konuyu incelemek, bize çok şey öğretebilir. Tabii ki, bunun insanlarda da geçerli olup olmadığını kontrol etmeliyiz, ama en azından balıklar bize nereye bakmamız gerektiğini gösteriyor,” diye ekliyor.

Çalışmanın Önemli Noktaları

• Kas Saati: Kas hücreleri, protein dönüşümünü düzenleyen kendi sirkadiyen saatlerine sahip.
• Gece Temizliği: Kas saati, gece kusurlu proteinleri parçalayarak kas sağlığını koruyor.
• Vardiyalı Çalışma: Sirkadiyen ritimlerin bozulması, sarkopeniyi ve erken yaşlanmayı tetikliyor.
• Zebrafish Modeli: İnsan genleriyle yüksek benzerlik, kas saatlerinin etkilerini incelemek için ideal.
• Terapötik Potansiyel: Sirkadiyen proteinleri hedefleyen ilaçlar, vardiyalı çalışanlarda kas kaybını önleyebilir.

Sınırlamalar ve Gelecek Adımlar

• Zebrafish Modeli: Bulgular zebrafish üzerinde elde edildi; insanlarda doğrulanması gerekiyor.
• Tek Faktör: Çalışma, sadece kas saati bozulmasına odaklandı; diğer sirkadiyen sistemlerin etkisi araştırılmalı.
• Uzun Vadeli Etkiler: İki yıllık takip, erken yaşlanmayı gösterse de, daha uzun vadeli çalışmalar gerekli.

Araştırmacılar, şu alanlarda ilerlemeyi planlıyor:

• İnsan Çalışmaları: Vardiyalı çalışanlarda kas saati bozulmasının ve sarkopeninin incelenmesi.
• İlaç Denemeleri: Sirkadiyen saat proteinlerini modüle eden tedavilerin klinik testleri.
• Yaşam Tarzı Müdahaleleri: Vardiyalı çalışanlarda sirkadiyen sağlığı destekleyen diyet ve uyku stratejileri.

Çalışmanın Kahramanları

Çalışma, King’s College London’dan Dr. Jeffrey Kelu liderliğinde, gelişimsel hücre biyolojisi uzmanı Prof. Simon Hughes’un katkılarıyla gerçekleştirildi.

Finansman ve Destek

Makalede spesifik finansman kaynakları belirtilmemiş, ancak King’s College London gibi kurumlar genellikle ulusal araştırma konseyleri veya sağlık enstitüleri tarafından desteklenir.

Yayın Tarihi ve Kaynak

Yayın Tarihi: 5 Mayıs 2025
Kaynak: King’s College London
Referans: Jeffrey J. Kelu, Simon M. Hughes. Muscle Peripheral Circadian Clock Drives Nocturnal Protein Degradation via Raised Ror/Rev-erb Balance and Prevents Premature Sarcopenia. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2025; 122 (19) DOI: 10.1073/pnas.2422446122

Ek Notlar

• Pratik Öneri: Vardiyalı çalışanlar, düzenli uyku saatleri oluşturmaya, melatonin gibi sirkadiyen destekleyici takviyeleri doktorlarına danışarak kullanmaya ve yüksek proteinli, dengeli bir diyet uygulamaya özen göstermeli.
• Toplumsal Etki: Vardiyalı çalışanlar için daha iyi çalışma programları ve sağlık destek programları, kas kaybı ve diğer sağlık sorunlarını azaltabilir.
• Gelecek Beklentileri: 2030’lara doğru, sirkadiyen temelli tedaviler, vardiyalı çalışanlarda yaşlanmayı yavaşlatmak için standart bir yaklaşım haline gelebilir.

Bu çalışma, kaslardaki biyolojik saatlerin önemini vurgulayarak, vardiyalı çalışmanın sağlık üzerindeki etkilerini azaltmak için yeni tedavi yolları öneriyor.