Her yüksek tansiyonda ilaç şart değil

Hafif tansiyon yüksekliklerinde ilaca gerek yok

Yazan: Dr. Murat Kınıkoğlu

Hastalarımdan biri fenalaşmış, trafik sıkışıklığından Avrupa yakasına geçmeyi göze alamadıkları için acilen doktora gitmişler. Bir sonraki gün biraz paniklemiş bir halde bana geldi, çantasından çıkardığı ilaçları masamın üzerine dizdi. “Acil doktoru beyin kanaması geçireceğimden korktuğu için beni iki saat gözlem altında tuttu. Tansiyonum düşmeyince iğne yaptılar,” dedi.

Her yıl birkaç kez benzer bir hikâye dinlerim. Olayı sakin bir şekilde baştan anlatmasını istedim. Akşam yemekten sonra bir arkadaşı arayıp oğlunun evde olup olmadığı sormuş. Hastam “Hayır, evde yok” dedikten sonra meraklanmış, cep telefonundan oğlunu aramış ama oğlu telefonu açmamış. Hastam, o an birden başına bir sıcaklık geldiğini, kalbinin çok kuvvetli atmaya başladığını söyledi. Başı dönmeye başlayınca iyice paniklemişler. Bu tip durumlar zaman zaman sizin de başınıza gelmiştir. İstemediğimiz bir haber duyduğumuzda veya olayla karşılaştığımızda nabzımız hızlanır, ağzımız kurur, çoğumuz bakmayız ama tansiyonunuz da o an yükselir. Bu vücudumuzun strese karşı verdiği olağan bir reaksiyondur. Gittiğiniz doktor “Hastadaki bu tansiyon yüksekliği strese bağlı olabilir mi?” demeden tansiyonunuza konsantre olursa aynı anlattığım hastada olduğu gibi boş yere yüksek tansiyon tanısı alırsınız. Hele -hastam da olduğu gibi- anne veya babanız daha önce felç geçirmişse aklınıza olabilecek en kötü senaryo gelir, “Şimdi beyin damarım tıkanacak ben de felç geçireceğim” diye düşünürsünüz. Hastamın tansiyonunu oldukça düşük ölçtüm. İlaçları -en azından bir süre- bırakmasını istediğimde “Hiç olmazsa birini almaya devam etsem” dedi. Böyle durumlarda tansiyon ilaçları felç geçirmemenin bir garantisi olarak görülüyor. Oysa tansiyonu yüksek olmayan birinin tansiyon ilacı kullanması hafif tansiyon yüksekliğinde hiç ilaç kullanmamaktan daha tehlikelidir.

Gereksiz kolesterol haplarından daha büyük sorun: Gereksiz tansiyon hapı kullanımı

Ülkemizde gereksiz kolesterol ilacı kullanımından daha büyük bir sorun gereksiz tansiyon ilacı kullanımıdır. Aşırı bir gerginlik sonrası (veya panik atak nedeniyle) doktora giden kişilere hemen tansiyon yüksekliği tanısı konup ilaç başlandığına çok şahit oluyorum. Hasta bir süre takip edilse, stres nedeninin geçmesi beklense tansiyon düşecek ancak ilaç vermek hem hasta için hem doktor için daha kolay bir yol oluyor. Hasta bir kez ilaca başladıktan sonra bırakmaya korkuyor.

Hafif tansiyon yüksekliklerinde ilaç kullanımının bir yararı olmadığını daha önce yazmıştım. Amerikan Sağlık Birliği yaptığı açıklamayla (Aralık 2013) bu bilgiyi teyit etti ve özellikle 60 yaş üzerindekilerde hemen ilaca başlanmaması konusunda doktorları uyardı [1].

DAHA ÖNCEKİ UYARI YAZIM: Geçtiğimiz hafta (15 Ağustos 2012) The Cochrane Collaboration adı verilen bağımsız bir kuruluş tarafından yürütülen çalışmanın sonuçları açıklandı. Bu çalışmada büyük tansiyonu 14-16, küçük tansiyonu 9-10 arasında olan hastalar hafif tansiyonlu olarak kabul edilmiş ve kontrollü olarak takibe alınmışlar. İlaç tedavisi alan 7.080 hastanın 5 yıllık takibinde kalp krizi, felç geçirme riski, genel ölüm oranında ilaç almayan veya plasebo alanlara göre hiçbir azalma olmadığı gibi yaklaşık on hastadan birisi ilaçların yan tesirinden şikâyetçi olmuş. Çalışmayı yapan doktorlar “hafif tansiyon vakalarında ilaç kullanmanın” hastaya yararı olduğuna dair yeterli delil olmadığını söylüyorlar.

Bence çok önemli olan bu çalışmanın sonuçlarının fazla tartışılmayacağını ve kısa sürede unutulacağını biliyorum. (Neticede bu çalışmadan çıkan sonuçların (hastaların dışında) kimseye yararı yok. Aksine doktorlara, ilaç firmalarına, eczanelere ve burada sayamayacağım medikal ağ içindeki pek çok kişiye zararı var.)

Çalışmayı yapan Cochrane Collaboration isimli kuruluş yaklaşık 100 ülkede faaliyet gösteriyor ve sağlık araştırmaları yapıyor. En önemli özellikleri hiçbir ilaç firmasından bağış veya fon kabul etmemeleri.

Bugüne kadar her yaş grubunda tansiyonun 140/90 mm Hg üzerinde olması halinde ilaca başlanması tavsiye ediliyordu oysa yapılan çalışmalar hafif tansiyonlarda ilaca başlanmasının herhangi bir yararı olmadığını gösteriyor. Son açıklamayla 60 yaş üzerindekilerde tansiyonun ancak 150/90 mm Hg üzerine çıkması halinde ilaca başlanması öneriliyor.

Yaş ilerledikçe değişik sağlık sorunlarına bağlı olarak ilaç kullanımı artıyor. Diz ağrısı için bir tane, şeker için bir tane, kolesterol ilacı için bir başka ilaç derken sayı gittikçe çoğalıyor. İlaç sayısı arttıkça bu ilaçların birbirleriyle etkileşimi sorunu ortaya çıkıyor. İlaçların kendi yan etkileri ise bir başka sorun. Hafif tansiyon yüksekliklerinde hemen ilaca başvurulmaması 60 yaş üzerindekilerde hiç olmazsa ilaçlardan birinin eksilmesi açısından önemli.

Firmalar ilaçları için yeni bir endikasyon (aslında satış nedeni) bulduklarında bunu hem doktorlara hem halka davul zurnayla ilan ediyor, satışları artırmak için ellerinden geleni yapıyorlar. Buna karşılık ilaç kullanımı azaltmaya yönelik bir öneri yayınlandığında birkaç tıp dergisinde küçük bir haber olmaktan öteye gitmiyor ve insanlar gereksiz ilaçları kullanmaya devem ediyorlar.

[1] 2014 Evidence-Based Guideline for the Management of High Blood Pressure in AdultsReport From the Panel Members Appointed to the Eighth Joint National Committee (JNC 8). Paul A. James, MD¹; Suzanne Oparil. JAMA. Published online December 18, 2013. doi:10.1001/jama.2013.284427

Fotoğraf: Bu yazıdaki fotoğraf(lar) DepositPhotos.com veya ShutterStock.com’dan temin edilmiştir. Zinde Türkiye Sağlıklı Yaşam ve Spor Dergisi, bodytr.com