Diz ağrısı nedir iyi bilen biri olarak romatizmanın çektirdiklerini tahmin edebiliyorum, bu bağlamda, diz ağrımı nüksettirdiğimde benim de romatizmaya yakalandığım söylenebilir. Bu cümleyle birlikte birçoğunuzun anladığı gibi, romatizma tek bir hastalık adı değildir, birden çok hastalık romatizmaya sebep olabilir. Romatizma, eklem ve bağ dokularını etkileyen ve bu sebeple ağrıya neden olan her hastalığın tanımında kullanılabilir. Hatta, çeşitli yumuşak doku hastalıkları da eklem bölgesinde ağrı yarattığından romatizma tanımı içerisine girer. Bu açıdan, hastalar için romatizma tek bir hastalık gibi görünse de bir sağlık profesyoneli için romatizmanın arkasında yatan sebebe göre farklılık arz eder ve dolayısıyla farklı tedavi ve iyileştirmeler gerekebilir. Romatizmaya sebep olan başlıca sağlık sorunları şunlardır:
Romatoid artrit,
Osteoartrit,
Ankilozan spondilit ve diğer spondiloartrit türleri
Reaktif artrit,
Reiter sendromu,
Behçet hastalığı,
Bazı damar hastalıkları,
Bazı bursitis ve tendinitis durumları,
…
Tüm romatizma vakalarında doğrudan ya da dolaylı eklem sorunu ve buna bağlı eklem ağrıları söz konusudur. Eklem ağrıları tek bir eklemde gerçekleşebileceği gibi, birden çok eklemde de görülebilir ancak özellikle diz romatizmaları oldukça yaygındır. Romatizmaya neden olan birçok hastalığın sebebi kesin olarak bilinmemektedir, daha kötüsü, modern tıp çoğuna henüz kesin bir çözüm de bulamamıştır. Bu sebeple hastalara ağrıyı azaltan tedaviler uygulanır, hasta sağaltılamasa bile ağrı azaltılabilir veya duruma göre büyük ölçüde engellenebilir. Yaklaşımları üçe ayırabiliriz: cerrahi müdahale, ilaç tedavisi ve fizyoterapi. Cerrahi uygulamalar genelde ilerleyen romatizma vakalarında daha büyük kayıpları engellemek için tercih edilir, erken veya orta evrede çoğu zaman cerrahi müdahalenin gereği ve anlamı olmaz.
Tabii ki fizyoterapi eğitimi almış biri olarak ben fizyoterapi yönünden olaya yaklaşacak ve romatizmalı kişilerin nasıl spor yapabileceği üzerinde duracağım. Romatizma ve fitness antrenmanları konulu dizimin ilk yazısı, romatoid artrit hastaları için. Bunu belirtmemin sebebi, her romatizmalı olan buradaki tavsiyeleri dikkate almamalıdır. Çünkü romatoid artrit için geçerli olan bir öneri, osteoartrit için geçersiz olabilir veya tam tersi durum söz konusu olabilir.
Romatizma ve antrenman
Romatizma hastaları için önemli olan, hasta için yararlı ve risk yaratmayacak bir antrenman türü ve tekniği olup olmadığını değerlendirmek olmalıdır. Birçok romatizma hastası yanlış egzersizlere dayalı olarak artan ve dayanılmaz diye tabir edilen eklem ağrılarından sonra antrenmandan iyice uzaklaşmaktadır. Bu durumda, hastalığı iyileştirici etkisi olacak bir fizik tedaviye de kapıları kapatmaktadırlar. Bunun sonucunda, kaslar zayıflamaya devam etmekte ve ilerleyen yıllarda eklem yükü artmakta, günlük hayatı daha çok etkileyebilir duruma gitmektedir.
Tekrar edelim, kaslar, hemen her durumda eklemleri koruyan, onların yükünü önemli ölçüde azaltabilen yapılardır. Bu sebeple romatizmal hastalıklarda, hasta kaslarını güçlendirebiliyorsa bunun önemi ve faydası büyüktür. Bir diğer nokta ise hastalıktan etkilenen eklemin hareket kabiliyeti azaldığından, çoğu zaman esnetme-gerdirme hareketleriyle eklem hareket açıklığını korumak gerektiğidir.
Hasta hekimine danıştıktan sonra, hekim aksini belirtmedikçe kendine uygun bir egzersiz programını seçebilir. Henüz yeniyken yapacağı hareketleri uzman bir fizyoterapist denetiminde yapıp öğrenmesi önem taşır. Bu noktada, ülkemizdeki fizyoterapi uygulamalarının zaman zaman yetersiz kalabildiğini söylemek durumundayım. Bunun sebebi, fizyoterapistlerin önemli bir kısmının spor ve antrenman fizyolojisi konusunda eğitimlerinin ihtiyacı karşılayamayacak şekilde verilmesidir. Daha fazla iyileşme potansiyeli olan hastalarla çalışırken “gereksiz temkinlilik” gibi bir sebeple hastanın iyileşmesi mümkün olan ideal seviyede gerçekleşmeyebiliyor. Antrenman ise, özellikle romatizma hastaları için mutlaka kişiye özel olarak belirlenmesi gerektiğinden, herhangi bir genel reçete vermek de mümkün olmuyor.
Ben bu sebeplerle, pek çok romatizma hastasına yardımcı olabilecek bilgiler ve önerilerde bulunacağım, ancak uygulamaya geçmeden önce sağlık sorumlunuzdan onay almanız gerekecektir.
Romatoid artritlinin antrenmanı: İki yanı keskin bıçak
Antrenman yapabilecek durumda olan hastalar için konuşacağım: Tüm romatizma hastaları gibi, romatoid artrit hastaları için de antrenman yapmak ve yapmamak iki ucu keskin bir bıçaktır. Yanlış bir türde veya tarzda bir antrenman ağrıyı artırabilir, buna karşın antrenman yapmadığında hareketsizliğe bağlı sebeplerden ilerleyen zamanlarda daha fazla ağrıyla yüzleşmesi gerekebilir. Öyleyse, bir romatoid artrit hastası için doğru antrenman nasıl olmalıdır sorusuna yanıt aramalıyız.
RA hastaları için antrenman önerileri
· Her şeyden önce, sabahları meydana gelen eklem tutuklukları olduğundan RA hastaları güne başladıkları ilk birkaç saat antrenmandan kaçınmalıdır.
· Ağrıların başladığı veya başlayacağına yönelik işaretlerin alındığı dönemlerde de antrenmandan kaçınmalıdırlar.
· Sorunlu eklemlerini düzenli olarak gerdirmeyi bir alışkanlık haline getirmelidirler. Kendilerine uygun gerdirmeyi bir uzmandan öğrenmeleri gerekir. Eklemleri 5-10-30 sn arasında, önerilen şekilde gerdirmelidirler.
· Hidroterapi RA’lı hastalar için oldukça etkili olabilmektedir ancak nispeten pahalı bir uygulama olduğundan bu tedaviyi almak her zaman mümkün olmaz. Bu sebeple RA hastaları kaplıca, havuz, deniz gibi fırsatları varsa bunları değerlendirmelidirler. Yalnızca yüzerek değil, suyun içinde ağırlık kaldırarak, yani antrenmanlarını suyun içinde yaparak kaslarını çok daha güvenli bir şekilde güçlendirebilirler.
· Bununla birlikte pek çok RA hastası suyun içinde antrenman yapmak zorunda değildir, herkes gibi karada antrenmanlarını yapabilirler. Ancak, aerobik tercihleri ne olursa olsun (yürüyüş hariç), kısa sürmelidir (örneğin 10 dk). Uzun süren egzersizler eklemlerdeki mevcut hasarı ilerletebilir veya başka sebeplerden daha çok ağrıya sebep olabilir. Bu minvalde, örneğin 60 dakika antrenman yapacak bir RA hastası antrenmanını “eklemlerine dağıtmalıdır”, mesela 10 dakika merdiven çıkma yaptıktan sonra, 10 dakika kürek çekebilir; ardından 10 dakika kol ve 10 dakika sırt çalışabilir (20 dakika da antrenman içi dinlenmelere ayrılır).
· Elinde ileri düzeyde RA olan hastalar dambıl ağırlığında dikkatli olmalı, tuttuklarında eklem ağrısı yaratmayan ağırlıklar seçmelidir.
· Yukarıda açıklamış olduğumu kısaca ifade etmem gerekirse, kas kuvveti geliştiren ve aerobik kapasite geliştiren antrenmanları kombine etmek RA’larda olumlu sonuç vermektedir. Her iki antrenman türü de RA’lı hastalar için zararlı değildir (en azından bugüne kadar yapılan araştırmalarda).
· Darbeli (koşu) gibi egzersizlerden kaçınmanızda fayda vardır, hele de uzun sürecekse. Kas güçlendirmek içinse dambıl, direnç bandı veya vücut ağırlığı kullanarak hem kaslarınızı hem de kemiklerinizi güçlendirebilirsiniz. Hareketleri doğru yapmaya ve azami ağırlık yerine orta seviye ağırlık kullanmaya dikkat edin. Sizi çok zorlayan ağırlıklar kullanmanız sağlıklı olmayacaktır, ancak kaslarınız güçlenince, ağırlığı biraz artırmalı ancak yine de sizi çok zorlayanlardan kaçınmalısınız. Aerobiklerden ise yürüyüş, yüzme, bisiklet sürme ve eliptik bisiklet kullanımı çoğu RA hastası için uygundur.
· Futbol, tenis, voleybol gibi darbe yaratmasının yanı sıra eklemlerde ani duruş ve dönüşler gerçekleştiren sporlardan kaçınmanız önemlidir. Eğer kalça, diz ve ayak bileğinizde sorun yoksa hafif tempo koşuyu düşünebilirsiniz, belki sizin için sorun olmaz.
· Ağırlık takarak yürümek RA’lılar için uygundur ve kemiklerini korumada normal yürüyüşe göre daha etkilidir. Unutmayın ki RA’lı hastalarda kemik erimesi riski daha yüksektir ve buna önlem almaları ayrıca önemlidir.
· Düzenli egzersiz kas ve kemiklerinizi güçlendirerek ağrılarınızı azaltmaya yardım edecek ve ayrıca gündelik yaşamınızı daha kaliteli geçirmenizi sağlayacaktır.
Fotoğraf: Bu yazıdaki fotoğraf(lar) DepositPhotos.com veya ShutterStock.com’dan temin edilmiştir. Zinde Türkiye Sağlıklı Yaşam ve Spor Dergisi, bodytr.com
Mustafa Kemal İlşad ÖZKAN, 2009 yılından bu yana fitness ve spor camiasında çok çeşitli görev ve kademelerde çalışmıştır. Yüzlerce fitness makalesinin yanı sıra yayınlanmış 3 fitness kitabı bulunan Özkan, profesyonellere eğitim vermeye devam etmektedir.
İlk yorum yapan siz olun