Bu yazı 26 Kasım 2011 tarihinde Zinde Türkiye Dergisi tarafından yazılmıştır.
ZİNDE TÜRKİYE DERGİSİ NOTU: Biz ZT olarak bugüne kadar binlerce insanın Taş Devri Diyetiyle tanışmasına aracılık ettik ve değerli hocamız, bilim adamı Prof. Dr. Ahmet Aydın’ın yazılarından da her daim istifade ediyoruz / edeceğiz. Bununla birlikte, değerli kalp ve iç hastalıkları doktoru Murat Kınıkoğlu’nun yazıları da dergimizde yayımlanmaktadır. Her iki doktorumuzun da da yer yer farklı görüşler içeren bu kıymetli yazıları sonucunda takdir siz değerli okurlarımızındır. Karara varmadan önce her iki mümtaz araştırmacımızın da yazılarına bakmanızı ısrarla öneririz. ZT olarak tabiatıyla gerçekten bilimsel olan ihtilaflarda taraf tutmuyoruz; bu konu hakkında da her zamanki gibi hem halkımızın, hem görüşünü aktardığımız doktorlarımızın ve hem de objektif bilimin yanındayız; yani tarafsızız. Konuyla ilgili olarak her iki bakış açısına da yer vermeye devam edeceğiz; her iki bakış açısının da birçok noktada ittifak hâlinde olduğunu, yalnızca bazı konularda görüş ayrılığına düştüğünü de tekrar hatırlatmakta yarar var. Ülkemizde halka yönelik etkisi en yüksek olan müstakil sağlıklı yaşam dergisi olarak her türlü bilimsel ve halk için sunulan görüşe yer veriyor, “Hem nalına, hem mıhına.” diyoruz ve bu sayede sağlıklı beslenmeyle ilgili yapılan bilimsel görüş alışverişleriyle konuyu daha iyi anlamanızı sağlamak istiyoruz.
Taş Devri Diyetine İtirazım Var (Sedanterler ve Kalp Hastaları İçin)
Hastam Funda Hanım’dan aşağıdaki maili aldım: “Doktor Bey, Mayıs 2010’dan beri hastanızım, sizin önerinizle 4 numaralı kolesterol diyetinizi tam uyguladığımı söyleyebilirim. Kalbinize Sahip Çıkın isimli kitabınızı da dikkatlice okudum. Bugün Prof. Dr. Ahmet Aydın’ın Taş Devri Diyeti isimli kitabını alıp karıştırma fırsatım oldu. Kendisi de kırmızı etin mutlaka yenmesi gerektiğini, aksi hâlde kalp vs de problemler olacağını söylüyor. Biz hastalar, bu kadar farklılık gösteren bilgilerle sizce ne yapmalıyız? Araştırmalar neden bu kadar farklı sonuçlar veriyor?”
Öncelikle şunu söyleyeyim, Prof. Ahmet Aydın hocam gerçekten takdir ettiğim, çalışmalarına saygı duyduğum, gıda sektöründeki tekellerle mücadele eden kıymetli bir bilim adamıdır. Taş Devri Diyeti isimli kitabını ben de büyük bir beğeni ile okudum, söylediklerine, (özellikle margarin, süt ve yoğurt üretimi konusunda) baştan aşağı katılıyorum ancak kitapta kalp hastalarını yanlış yönlendirebilecek, sağlıklarını olumsuz etkileyebilecek bazı bilgiler olduğunu düşünüyorum. Bu arada Ahmet Hocamın kitabında bahsettiği süt, yoğurt, meşrubatlar, şeker, meyveli yoğurt, tavuk ve benzeri konularında yazdığı her şeye yürekten katılıyorum ve destekliyorum. Kitabı ülkemiz için büyük bir hizmettir ve beslenme konusuna ilgi duyan, sağlığına biraz ilgi duyan herkes tarafından altı çizilerek okunmalıdır. Benim itiraz ettiğim hususlar kalp hastalarının et ve yağ tüketimi ile ilgilidir ve aşağıda kitaptan alıntılar yaparak karşı görüşlerimi aktarmaya çalıştım. Umarım Funda Hanım başta olmak üzere iki farklı görüş arasında kalıp akılları karışanlar için aydınlatıcı olur.
Taş Devri Diyeti kitabı: 2,2 milyon yıl önce ilk gerçek insan et ağırlıklı olarak beslenmekteydi ve bunun yanında taze sebze-meyve ve kabuklu yemişler yemekteydi.
2.2 milyon yıl önceki insanların et ağırlıklı beslendiklerini söylemek çok zor. İnsanoğlu milyonlarca yıl boyunca avcıdan ziyade toplayıcı olarak beslenmiştir. Bitki kökleri, taze sürgünler, sebzeler, meyveler, kabuklu yemişler yedik. Vaktimizin çoğunu ağaçların üzerinde geçirdik. Balığı et grubunun dışında tutuyorum, kırmızı et temin etmesi en zor yiyecek grubudur; hayvanlar uçar, kaçar, saldırırlar. Milyonlarca yıl taştan alet yapmayı bile beceremeyen insanların yiyeceklerinin yarıdan çoğunun et olduğunu düşünmek zor. İlkel insan milyonlarca yıl boyunca bir avcıdan çok bir av oldu. Düşünün ki avda kullanılan ok başının tarihi yalnızca 15 bin yıldır (taştan yapılmış ilk ok uçları). Elinizde bir sopa ile dağ keçisinin veya bizon sürüsünün arasına dalın bakalım ne olacak, kim kimi avlayacak? Tabii ki bugünkü maymun ve goriller gibi birlikte avlanma ve tuzak teknikleri vardı ama bilim adamları bu metotlarla elde edilen etin yiyeceklerimiz içinde %5 bilemedin %10’luk bir yer tutabileceğini söylüyor. İnsanoğlu evrimsel süreç içinde tabii ki et yedi ancak temelde etçil değil otçul bir canlıydı.
Taş Devri Diyeti kitabı: Yüzde 70 insanın vücut yapısı etçil tipli. Bu tipteki kişilerin, sebze meyve yemekle birlikte et ağırlıklı beslenmesi şart.
Ahmet Hoca’nın bu ayrımı nasıl yaptığını, insanların yüzde yetmişini etçil yüzde yirmisini otçul olarak nasıl ayırdığını anlayamadım. Genetik yapılarına göre mi yoksa diş yapılarına göre mi ayırıyor bilmiyorum. İnsan omnivor yani hem ot hem et yiyebilen hepçil bir canlıdır. Bir genelleme yapıp evrimsel süreçte en çok et mi yoksa ot mu yediler diye sorarsak cevap “en çok ot yediler” olmalıdır. Nitekim ağız ve diş yapımız da bizim otçul olduğumuzu gösteriyor. Bizim parçalayıcı dişlerimiz küçülmüştür, bir kaplanla bir ineğin dişlerini insanınkilerle kıyaslarsanız dişlerimizin daha çok ineğe benzediğini görürsünüz. Bu bağlamda Ahmet Hoca’nın kitabındaki “Et konusunda kendinizi kısıtlamanıza gerek yok” cümlesi en azından kalp hastaları için yanlıştır. Bu cümle “Kalbiyle sorunu olmayanların ve kalp damar hastalığı riski, kolesterol sorunu olmayanların et kısıtlaması yapmalarına gerek yok” şeklinde olsaydı bilimsel gerçeklerle çelişmezdi.
Taş Devri Diyeti kitabı: Kaymak, krema, tereyağı, sadeyağ, kuyruk yağı, etin yağı eskiden bu kadar sevilirken ve faydaları bu kadar bilinirken, şimdi genç yaşlı herkese “yağ yeme” denmesi cinayet değil mi? Bu yağ düşmanlığında çocukların betinin benzinin solgun olması şaşırtıcı gelmiyor insana.
Süt ve süt ürünleri insan vücudunun alışkın olduğu, milyonlarca yıldır tükettiğimiz ürünler değildir. Ahmet Hocamın kitabında belirttiği gibi süt Türkiye’deki erişkinlerin %70’inde karın ağrısı ve gaz yapar. Laktoz entoleransı / intoleransı adını verdiğimiz bu durum Taş Devrinde insanların süt içmediğini, krema ve tereyağı yemediğini gösteren güzel bir delildir (evolution-lactose intolerans). Kola ve gazlı içeceklerle kıyaslandığında süt tabi ki son derece yararlı bir besin maddesidir.
Taş Devri Diyeti kitabı: Günümüzdeki kardiyoloji uzmanları koroner kalp hastalığının bir numaralı nedeninin yüksek miktarda doymuş yağ ve kolesterol tüketimi olduğunu ileri sürüyor ve düşük yağlı (dolayısıyla yüksek unlu-şekerli) diyetleri öneriyorlar. Buna rağmen koroner kalp hastalıkları hızla artmaya devam ediyor.
Ahmet Aydın hocam bu cümlesiyle ülkemizdeki kardiyologlara hak etmedikleri bir ithamda bulunuyor. “Et ve yağı az yiyin dediğimiz hastalara” başka alternatif yokmuş gibi “un ve şeker yeyin” dediğimizi söylüyor. Aklı başında hiçbir kardiyoloğun hastasına et yerine un ve şeker ye diyeceğini sanmıyorum. Ahmet Hoca doymuş yağ tüketiminin kalp damar hastalıklarını artırmadığına dair birkaç literatür veriyor. Verdiği örneklerden biri Kenya çoban kabilesi Masailer, diğeri Doğu Afrikalı deve çobanı kabilesi Samburular. Bu kabiledeki insanlar çok yağ yemelerine rağmen kalp hastası olmuyorlarmış. İyi de bu kabileler bizim gibi sabahtan akşama masa başında oturan insanlar değiller ki.Adları üstünde sabahtan akşama kadar dağ bayır gezen çoban kabileler. Onlar aldıkları yağı yakabilirler ama aktivitesi sınırlı, bakkala bile arabayla giden modern insanlar yakamaz. Aydın Hocam doymuş yağların kalp damar hastalığını artırmadığına dair (kitabında örneğini verdiği gibi) birkaç yayın bulabilir, buna karşılık doymuş yağların kalp damar hastalığını artırdığına dair daha geniş kapsamlı ve daha ciddi binlerce yayın vardır. Örneğin China Study bu konuda dünyada yapılan en büyük çalışmalardan biridir ve yüksek kolesterolün kalp damar hastalığını artırdığını göstermiştir. Bu konuda dünyada yapılan en kapsamlı çalışma ünlü Framingham çalışmasıdır ve doymuş yağ tüketiminin kalp damar hastalığını artırdığını kesin olarak göstermiştir. Bu bilim adamlarının hepsi bizi aldatmaya çalışmıyor herhâlde…
Taş Devri Diyeti kitabı: Onca düşük yağlı diyetlere ve kolesterol haplarına rağmen ölümler artıyorsa acaba “Birileri bizi kandırıyor mu?” diye aklınıza gelmiyor mu?
Türkiye’de kimsenin doğru dürüst kolesterol diyeti yaptığı yok. Bu ülkede insanlar hâlâ tavuk etinin kolesterolü düşürdüğünü zannediyorlar. Kolesterolünüzü düşürmek istiyorsanız tavuk yemeyi kesin deyince hayret ediyorlar. Zeytinyağı için de aynı şeyi söyleyebilirim. Üretici firmalar “Zeytinyağı kalbe iyi gelir” diye bir masal anlattılar, lezzetli olduğu için herkes bu masala inandı. Hâlbuki bu cümlenin doğrusu “Zeytinyağı tüm yağlar içinde kalbe en az zararlı olandır” şeklinde olmalıydı. Geniş toplum kesimlerinin gerçekten bilinçli ve doğru bir diyet yapması hâlinde kalp hastalıkları oranının düşeceğine inanıyorum.
Ben et yemeye değil kalp damarları tıkalı olan insanların et yemesine, bir yandan kolesterol ilacı yutup bir yandan et ve yağ yenmesine karşıyım. Buna karşılık toplam kolesterol / HDL kolesterol oranı 4’ün altında olan, kalp damar hastalıkları açısından risk faktörleri olmayan kişiler aşırıya kaçmamak şartıyla et yiyebilirler. Beslenme olayı bir bütündür. Tek bir ürün üzerinde konuşunca ister istemez yanlış anlaşılmalar oluyor. Et konusu da böyle. Diyelim bir insan vejetaryen olduğunu söylüyor ama her gün yağda kızartılmış patates yiyor veya sabahları ekmeğe zeytinyağı banıyor. Bu kişi haftada bir iki kez et yiyen bir kişiden daha kötü besleniyor demektir. Ahmet Hocam özgür hayvanların etini yiyin diyor ama hangimiz bu imkâna sahibiz? Erzurumluysanız tamam ama büyük şehirlerde yaşıyorsanız kasaptan ve marketten aldığınız etlerin %60’ı hormonlu, tavukların % 100’ü antibiyotikli… Böyle olunca et ve tavuk tüketimini sınırlamak hem kolesterol sorununu çözmek hem de kanserojen etkilerden kurtulma açısından daha pratik bir çözümdür.
Taş Devri Diyeti kitabı: Kalp krizi geçirenlerin yarısının kolesterolü yüksek değildir. Kolesterolü yüksek olan da olmayan da kalp hastalığı geçiriyor.
Bu bilgi doğrudur, yani kalp krizi geçiren insanların yarısının kolesterolü normal çıkar. Ancak bu bilgi yüksek kolesterolün damarı tıkayabileceği gerçeğini değiştirmez. İki gün önce gazetelerde 15-16 yaşlarında bypass olmak zorunda kalan kardeşlerden bahseden bir haber vardı. Bu çocukların genetik olarak kan kolesterolü yüksek ve damarları tıkanıyor. Kolesterol zararsız ise bu çocukların damarı neden bu kadar erken yaşta tıkandı? Kan kolesterolü 150’nin altında olan insanlarla 300’ün üzerinde olan insanların ölüm oranını kıyaslayın kolesterolün ne kadar tehlikeli olduğunu görürsünüz. China çalışması, beslenme şekli nedeniyle kolesterol seviyesi 150’nin altında olan insan topluluklarında kalp damar hastalığının neredeyse 0 olduğunu göstermiştir.
Taş Devri Diyeti kitabı: Kalp krizi geçirenlerin yarısının kolesterolü yüksek değildir. Kolesterolü yüksek olan da olmayan da kalp hastalığı geçiriyor. Utanmaz kolesterol lobisi bu gerçekten hareketle “kolesterol düşürücü ilaçları (statinleri) artık kullanmayın” diyeceklerine normal kolesterolü olanların da bu ilaçları kullanmasını istiyorlar.
Kolesterol ilaçlarının aşırı kullanıldığı, gereksiz yere hastalara kolesterol ilacı yazıldığı konusunda Ahmet hocama katılıyorum ancak bu ilaçların tamamen etkisiz olduklarını, ilaç yazan herkesin ilaç firmalarının aldatmacasına kandığını iddia etmek yanlış olur. Doğrusu, bu ilaçların kolesterolünü diyetle düşüremeyen “kalp hastalarına” verilmesidir. Bu ilaçlar kalp hastalığından koruyor mantığı ile sağlıklı insanlarda kullanmak bence de yanlıştır. Buna karşılık kalp damarları tıkalı hastalarda sıkı bir diyetle istediğimiz seviyeye düşüremediğimiz kolesterolü ilaçla düşürmenin yararını görüyoruz.
Taş Devri Diyeti kitabı: Kitap, kalp hastalığından korunma adına yaptığı önerilerde hayvansal yağlar (tereyağı, kuyruk yağı) ve zeytinyağı yenilmesini öneriyor. Bir yandan da kan CRP seviyesinin 03. mg/dl altında tutulmasını öneriyor.
Burada bir çelişki var. Yağ yediğiniz anda CRP seviyeniz otomatikman artar, yağsız ve şekersiz bir diyete girdiğiniz anda damardaki enflamasyonun göstergesi olan CRP seviyesi düşer. Hem yağ yiyip hem CRP’yi düşürmek mümkün değildir.
Taş devri diyeti, Karatay diyeti, Atkins diyeti, protein diyeti, yüksek protein içeren diyetlere karşı görüşler gibi konular hakkında olup diyet, sağlıklı beslenme ve sağlıklı yaşam konularıyla ilgili olan bu yazıda kullanılan telif haklarıyla korunan görseller: Brother O’Mara, sambukot ve Bartek Kuzia Creative Commons lisanslarına uygun olarak kullanılmıştır.
Zinde Türkiye Sağlıklı Yaşam ve Spor Dergisi 2009 yılında kurularak bodytr.com adresinde 2014 yılındaki satışa kadar geçen sürede hizmet vermiş ve ülkenin en çok ziyaret edilen fitness sitesi olmuştu. 10 yıllık bir aradan sonra 2025 yılında tekrar etkinleşmiştir.
Murat bey Ahmet hocanın yazdığı yazılara sadece mantık bakımından karşı çıkmış.
Yazıları kısacık bir parçasından alıntılarsak elbette o anlam kadar yorum yapma ihtiyacı doğar, halbuki sözü edilen kitap yaklaşık 600 sayfa. Mesela süt ve süt ürünleri insanların alışkın olduğu besinler değildir antitezi getirilmiş. İnsanlar anne sütünü modern çağda mı tanıdı? Büyüklerimize yani anne baba ninelerimize soralım çok değil 50 sene evvel bir bebek kaç yaşına kadar emzirilirmiş? Milupaların aptamillerin olmadığı devirlerde bebekler nasıl beslenirmiş? şimdi yıllarca emzirilen ve süte bağışıklık kazanan bebeklerin büyüdükten sonra laktoz gaz vs. yaratması mümkünmü? Günümüzde gaz vs. sorunu çıkıyorsa onun sebebide zaten kutu süt,homojenizasyon,pastorizasyon vs. gibi sanayi üretimi süt ve süt ürünlerinden kaynaklanır.
Kitap şu anda yanımda olmadığı için açıp şu sayfada şunu diyor diyemeyeceğim, Ahmet hoca bazı konuları anlatırken kafada bir imaj canlandırmak daha kolay anlatmak için Taşdevri örneğini vermiş,ordan bahsetmiş, kendisi zaten tıpçı tarih araştırmacısı,antropolog vs. değil yani bu tarz ayrıntıları irdelemek gereksiz, Önemli olan TDD nin faydaları bunu uygulayıp fayda gören varmı? var. Yan etki veya sağlık sorunu yaşayan varmı? yok o zaman taş devri insanının ok başını kaç bin sene önce bulduğunun,günümüz insanlarının sütten nasıl rahatsız olduğunun önemi nedir? TDD de zaten sütü doğrudan kullanım önerilmiyor sütün mayalanması, yoğurt,kefir,yağ vs. şeklinde tüketilmesi öneriliyor.
Et olayındada önemli nokta şu; et yeyin deniyor TDD de ama bu etin “özgür dolaşan,özgür otlayan” hayvanlardan elde edilmesi gerektiği özellikle belirtiliyor. Besi çiftliğinde ömrü güneş görmeden suni yemlerle hormon ilaçları ile beslenerek geçen hayvan etlerini kullanıp sonrada sağlık sorunları yaşayan hastalar etin zararına örnek olamaz.
Kısacası Ahmet hocanın kitabındaki kavramları ufak alıntılarla değil bir bütün olarak ele almak daha iyi olabilir.
Kolay gelsin.
Kemal Siren
29 Kasım 2011
Murat Bey’in yazdiklarinin buyuk kismina katilmiyorum. Ileri surdugu iddialarin cogu saglam kaynaklara dayanmiyor. Cogu iddiasinin bugun kabul gormesi onlarin dogrulugunu gostermez. Acaba iddialarin bilimsel dayanagi varmi? Bu dayanaklar saglammi? Bence degil..
-Kolesterol yuksekligi, hatta LDL yuksek olmasinin kalp-damar hastaligi riskini arttirdigi bilimsel olarak kanitli degil. Hatta, LDL-kolesterol dusuk olanlarda (butun sebeplerden) olum oraninin daha da yuksek oldugunun gostergeleri var.
-Genetik Hiperkolesterolemi (GH) hastalarinda genc yaslarda kalp-damar hastaliklari gorulmesi bir korelasyon. Sebep-sonuc iliskisi kanitli degil. Her GH hastasi genc yasta hastalanmiyor, hatta 40 yasindan sonra olum oranlari normal insanlarla ayni.
-Kalp hastaligi-et yeme arasinda sebep-sonuc iliskisi oldugunun hic bir saglam kaniti yok. Yuksek karbonhidratli (beslenme piramidi!) beslenmenin ise metabolik sendrom, obeslik, diyabet ve kalp-damar hastaliklarina sebep oldugu bariz.
-Framingham gozleminde yapilan cok sayida usul hatasi var. Ama buna ragmen zaten sonuclari hic bir seyi kanitlamiyor; Genc erkeklerde yuksek kolesterolu olanlarin kalp problemi sansi daha fazla ama yasli erkeklerde bu tam tersi; dusuk kolesterollulerde kalp problemi daha cok. Kadinlarda kolesterol miktari-kalp problemi arasinda korelasyon bile yok. Yuksek-dusuk kolesterollulerin diyeti (yedikleri yag miktari) farkli degil.
-China study tamamen fasa fiso; bilimsel degil, kotu dizayn edilmis.
-Insanlarin otcl olmasi meselesi tamamen dayanaksiz. Omnivor oldugumuz en akla yakin fikir. Tas devri’ne bu adi verilmesinin sebebi, insanlarin taslari alet olarak kullanmasindan dolayi. Ok ucu yok ama keskinlestirilmis taslar her yirtici hayvanin disinden daha keskin-kullanisli oldugu icin parcalayici dislere gerek yok.
Ama zaten (Oguzhan’in dedigi gibi) kesin deliller olmayan bir konuda “milyonlarca yil atalarimiz fala sekilde beslendi” gibi iddialari dayanak olarak kullanmak dogru degil. Tahillarin, sekerin ve turfanda meyvelerin cok yeni bir ilave oldugunu ise hepimiz biliyoruz.
Ek olarak Framingham aksini savunur, yani onca yıllık çalışmada doymuş yağ tüketiminin kalp damar hastalığını artırdığını görememişler, hatta aksini görmüşlerdir. Konu ile ilgili detaylı bilgi için: http://www.framinghamheartstudy.org/
China Study yerle bir mi edilmiş? Epey güldürdün beni. 🙂
Oguzhan
1 Aralık 2011
Son zamanlarda Ahmet hoca olsun Canan hoca olsun, methediyormuş gibi yapan ama aslında saldırı amaçlı birçok “uzman” türedi. Murat beyde aynı zamanda bir gazetede Canan hocaya bazı eleştiriler yöneltmiş,Canan hoca Bunları Doktorlar sitesinde yanıtlamış, aynen ordan alıntılıyorum.
21 ve 22 KASIM TARİHLERİNDE HÜRRİYET GAZETESİ KELEBEK EKİNDE PROF. DR. OSMAN MÜFTÜOĞLU’NUN KÖŞESİNDE YER ALAN KARATAY DİYETİ’NE KARŞI GÖRÜŞLERE CEVAPLAR
Bu köşede iki gün üst üste Dr. Murat Kınıkoğlu’nun Karatay Diyeti ile ilgili eleştirileri yer aldı. Belki akademik alandan uzak olması, belki dünya literatürünü yakından takip etmemesi, belki hücresel ve nano tıp alanındaki yeni gelişmelerden bihaber olması nedeniyle Sayın Kınıkoğlu’nun söyledikleri ve savundukları ‘eski’ kalıyor. Verdiği bilgilerin çoğu geçerliliğini yitirmiştir. Hem kendisini ama daha önemlisi halkımızı doğru bilgilendirmek, dünyada beslenme-kardiyoloji ilişkisinin nereye gittiğini gözler önüne sermek için aşağıdaki sorulara-eleştirilere tek tek yanıt veriyorum. Bu yanıtların tamamını hiç kesintiye uğratmadan köşesinde yayımlayarak insanların bilimsel gerçekleri öğrenmesine vesile olan Sayın Prof. Osman Müftüoğlu’na da ayrıca teşekkür ediyorum. İşte Kınıkoğlu’nun eleştirileri ve benim verdiğim yanıtlar.
1. “Karatay Diyeti kısa vadede kilo verdirdiği için yüz güldürür. Ama… ”
CEVAP:
• Bu cümle Kınıkoğlu’nun en masum eleştirisi ama maalesef bu da doğru değil! Çünkü Karatay Diyeti bir diyet kitabı değildir! Kısa vadede kilo verdirmez! Böyle bir iddiada bulunmaz ki bu konu kitapta önemle vurgulanmaktadır! Sağlıklı beslenme ve sağlıklı bir yaşam biçimi edinme önerilerini açıklayan bir kitaptır. İnsülin direncinin ne olduğunu, nasıl geliştiğini, neden sağlıksız olduğunu, hangi kronik ve dejeneratif hastalıkların temel nedeni olduğunu bilimsel verilere dayanarak halkımıza açıklamaktadır.
• ‘İnsülin direnci’nin neden olduğu hastalıklara artık dejeneratif kronik hastalıklar denildiği ve bu hastalıkların önlenebilir olduğu bilgisini halkımıza ulaştırmak için kaleme alınmıştır. Bu nedenlerle de, beni gören veya görmeyen insanlar Karatay Diyeti kitabını alıp, okuyup, uygulayarak daha sağlıklı, enerjik ve mutlu olduğunu Sayın Müftüoğlu’nun deyimiyle sosyal medya yolu ile paylaşmakta ve memnuniyetlerini toplumla paylaşmaktadırlar. Hikâyelerini her yerde anlatmakta ve kitapta yayınlanmasına izin vererek herkesle paylaşmaktadırlar. Sağ olsunlar…
• Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlık sorunlarının başında aşırı şişmanlık ve obezite gelmektedir. Bu sorunların ilk etapta sebep olduğu hastalıklar ise karaciğer ve pankreas yağlanmasıdır. Tip-2 diyabet, hipertansiyon, kalp krizi, felç, inme, Alzheimer, erken bunama, kronik artritler, bel ağrıları, fibromiyosit, polikistik meme hastalığı, erken adet görme, polikistik over sendromu ve birçok kanser hastalıklarını bu bağlamda listeleyebiliriz. İleri yaşlarda ortaya çıkmaları nedeniyle dejeneratif hastalıklar dediğimiz bu hastalıkların yanı sıra, aşırı şişmanlık ülkemizde son yıllarda çocuk ve gençlerde de görülmektedir. Ayrıca ergenlik çağındaki erkek çocuklarda erken yaşta başlayan göbek yağlanması ve memelerde büyüme de maalesef sıklıkla rastlanan, olağan bir olgu haline gelmiştir.
• ‘Nano-tıp’ın sağladığı bilimsel veriler, yukarıda saydığımız bu hastalıkların genetik olmadığını; sağlıklı beslenme ve yaşam biçimi değişiklikleri ile özellikle karaciğer ve pankreas yağlanmasının önü alındığı zaman, dejeneratif denilen bu hastalıkların önlenebilir olduğunu bizlere göstermiştir.
• 50 yılını sağlık alanında geçirmiş bir hekim olarak, bu hastalıkların önlenebilir olduğunu, Karatay Diyeti’nin eksiksiz uygulanması durumunda yüzde 100’e yakın başarı sağlandığını diyeti bizzat uygulayan hastalarımda gözlemlemek bana son derece mutluluk vermektedir.
• Sayın Kınıkoğlu’na ikinci kitabım Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık’ı dikkatlice okumasını tavsiye ediyorum. Doğru beslenme, sağlıklı ve kalıcı kilo verme, hastalıklardan korunma ile ilgili çok daha kapsamlı ve yeni bilgiler içeriyor. Aslında ‘doğal bir sağlık sigortası’ gibi düşünebilirsiniz. Sizi hem hastalıktan, hem hastalık korkusuyla sigorta poliçelerine bağımlı yaşamaktan, hem şişmanlıktan, hem de zararlı ve pahalı fabrikasyon yiyeceklere masraf yapmaktan kurtarıyor. Geleneksel damak tadımıza göre, rahatlıkla ulaşabileceğiniz besinleri tüketmenizi tavsiye ediyor, sürekli bir şekilde kolaylıkla uygulayabileceğiniz öneriler veriyor.
2. “Bir kalp hastasına her gün iki yumurta, 4-5 kalem pirzola yemesini, bonfileden, dana biftekten korkmamasını söylemek olacak iş değil.”
CEVAP:
• Sayın Dr. Kınıkoğlu’nun bir kardiyolog olarak ünlü ‘Fragminham Çalışması’nın ara satırlarını iyi okumasını öneriyorum. Fragminham Çalışması 1948 yılında başlayan, küçük bir kasabada insanların beslenme biçimini senelerce inceleyen ve zaman zaman sonuçları açıklanan, rapor edilen bir çalışmadır. Bu çalışmada haftada bir yumurta tüketenlerle, haftada 24 adet yumurta tüketenlerin kolesterollerinde bir farklılık gözlenmediği senelerce önce bildirmiştir.
• Ayrıca yediğimiz yiyeceklerin kan kolesterolünü yükseltmediği de artık senelerden beri bilinmektedir ve kabul edilen bilimsel bir gerçektir. Bu bağlamda, kırmızı etin de (yağlı olsun veya olmasın) kolesterolü yükseltmediğini de bildirmek yerinde olur sanırım. Bu konularla ilgili daha geniş bilgileri bilimsel kaynakları ile birlikte Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitabında bulabilirsiniz.
3. “Bazı hastalar Karatay Diyeti’nden çok memnun olduklarını söylüyorlar? Bu çok normal… Diyet protein ağırlıklı olduğu için kilo veriyorlar, bu durum hoşlarına gidiyor. Bu arada vücutlarındaki inflamasyonun arttığının farkında değiller.”
CEVAP:
• Bu, Sn. Dr. Kınıkoğlu’nun kişisel görüşüdür. Ben İngiltere Liverpool Regional Cardiac Centre’da, Güney Afrika Cape Town’da ilk kalp naklinin gerçekleşmiş olduğu Groote Schuur Hastanesi’nde Christian Barnard’ın ekibinde, ABD’de New York State Health and Science Center Tıp Fakülteleri gibi önemli kalp merkezlerinde çalışmış ve bilimsel araştırmalar yürütmüş bir bilim kadınıyım. Ayrıca, birçok ulusal ve uluslararası kardiyoloji kongrelerine katılmış, bu alanda binlerce sayfa kitap okumuş olarak böyle bir konuya rastlamış ya da duymuş değilim. Ancak benim duymamış ya da görmemiş olmam, bilimsel olarak kanıt değildir tabii. Sn. Kınıkoğlu bu konuda bana kaynak iletirse kendisine teşekkürü bir borç bilirim. Bu konudaki bilgisizliğim giderilmiş olur… Franz Zappa diyor ki: “Akıl aynı bir paraşüt gibidir, yalnız açık olunca çalışır.” Bu nedenle her türlü yeni bilgiye açık olmamız gerekiyor diye düşünüyorum. Ben bu inançla her gün iki saatimi dünyada tıp alanında yayınlanan yeni yayınları okumaya ayırıyorum.
• Ek olarak, benim bildiğim, proteinlerin bağışıklık sistemini güçlendirdiği ve inflamasyonu azalttığıdır. Soğuk algınlığında annelerimizin ‘tavuk suyu’ ya da ‘et suyu’ çorba içirmeleri de bu nedenledir. Hastalara güçlenmeleri ve çabuk iyileşmeleri için senelerden beri paça yedirilmesi de bu nedenledir.
• Karatay Diyeti yeni bir uygulama şekli değildir. Çünkü hastalarıma ortalama 20-30 yıldan beri bu beslenme ve yaşam biçimini öneriyorum. Karatay Diyeti önerileri özellikle göbekte yağlanması olanlar, kilo verip daha fazlası ile geri alanlar, hipertansiyon hastaları, kalp-damar hastaları ve felç geçirenler için kaleme alınmıştır. Bu önerileri uygulayan hastalarımın kiloları inmiş, göbek yağları erimiş, kan insülinleri ve kan yağları normal düzeye inmiştir. Kalıcı olarak kilo vermişlerdir ve sağlıklı yaşamlarına devam etmektedirler…
Karatay Diyeti kitabı 7 aydır piyasadadır. Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitabı ise okuyuculardan ve halktan gelen sorular ışığında yazılmış Kasım 2011’de yayınlanmıştır. Ancak, kitaplarda yer alan öneriler 10 yıldan çok daha uzun yıllardır uygulanmaktadır.
4. “Karatay Diyeti’ni, Atkins diyetine benzetiyorum. Kitabıyla ünlü Dr. Atkins’in kendisi de maalesef kalp hastalığından vefat etmiştir.”
CEVAP:
• ‘Atkins Diyeti’ Amerikan halkı için kaleme alınmıştır. Karatay Diyeti ise tamamen Türk halkı için kaleme alınmıştır. Akdeniz tipi diyettir. Türk halkının görgüsü ve bilgisi dâhilinde, eli altında bulunan malzemelerle ve kolaylıkla uygulayabileceği biçimde hazırlanmıştır. Kısacası, ‘Made in Turkey’dir.
• Karatay önerilerinde, sağlıklı protein, sağlıklı yağlar (köy tereyağı, sızma zeytinyağı ve bir temel yağ olan omega-3 yağları) ve ‘düşük glisemik indeksli karbonhidratlar’ (yani buğdayın kendisi, bulgur, ceviz, fındık, fıstık vb gibi sağlıklı karbonhidratlar) vardır. Çünkü ancak bu şekilde dengeli beslenmekle ‘insülin direnci’ kırılabilmekte ve dolayısıyla kilolar gidince birikmiş iç organ yağları da erimektedir. Kronik ve dejeneratif hastalıkların başlangıcı olan karaciğer ve pankreas yağlarının giderilmesiyle de araba tekerleği ya da simit dediğimiz göbek yağlanması düzelmektedir. Bugün, göbek çevresi genişliğinin dis-metabolik risk faktörleri açısından bağımsız, en önemli bir risk olduğu bütün kardiyologlar tarafından kabul edilmekte ve kılavuzlarda yer almaktadır!
• Dr. Atkins’e gelince… 72 yaşına kadar kendi diyetini uygulayarak yaşamış bir hekimdir. Viral kardiomiyopati nedeniyle hastaneye yatırılıp tedavi olmuş ve taburcu olmuştur. Kardiomiyopati nedeniyle kendisine yapılan koroner anjiyografide, bütün koroner arterleri normal olarak bulunmuş, bol protein ve yağla beslendiği halde damarlarında bir tıkanıklık olmadığı gösterilmiştir. Dr. Atkins, 2003 yılı nisan ayında, işine yürürken buzda kayarak düşmüş ve başını çarpıp beyin kanaması geçirmiştir. Hastaneye kaldırılırken şuuru kapanmış ve 1-2 hafta yoğun bakımda tedavi altında kalmış fakat maalesef kurtarılamamıştır. Hastaneye yatırıldığında, 182,9 cm boyunda ve 88,5 kg ağırlığında, o zamana kadar tenis oynayan formda antrenmanlı bir hekimdir. Yoğun bakım ünitesinde tedavi gördüğü süre içinde, vücudu su toplamış ve kilosu artmıştır. Ölüm nedeni: Kafa travmasına bağlı beyin kanaması olarak bildirilmiştir. Orijinal ölüm belgesinde ifadeler aynen şu şekilde yer almıştır: “Blunt impact injury of head with subdural hematoma.”
5. “Kolesterolün zararlı etkisinin ilaç firmaları tarafından abartıldığını kabul ediyorum ancak kolesterol kesinlikle bir masal değildir. Dr. Karatay, kolesterolün hücre çeperinde, kıymetli hormonların sentezinde kullanıldığını söyleyerek, “bu kadar önemli fonksiyonları olan bir madde nasıl olur da zararlı olur” diyor. Oysa vücudumuzda “azının yararlı”, “çoğunun zararlı” olduğu pek çok madde var. Örneğin şeker de aynı kolesterol gibi vücudumuzda çok önemli işlevleri olan, enerji veren bir maddedir. Buna karşılık hiçbirimiz şekerimizin 300’e çıkmasını istemeyiz. Kolesterol de aynen böyledir, makul seviyede hayat için elzemdir, ancak yüksek kolesterol damarların tıkanmasını kolaylaştırır. Sonuç olarak “kolesterol hücrelerimiz için faydalıdır, o halde fazlasının da zararı yoktur” demenin bir mantığı yoktur.”
CEVAP:
• Kolesterol bir gerçektir. Bütün hayvanların, insanların ve bitkilerin hücrelerinin yapı taşını kolesterol meydana getirir, yani olmazsa olmaz bir gerçektir. Tek hücreli hayvanların hücre zarının temel direği de kolesteroldür.
Kolesterol nedir peki?
1. Kolesterol bilinenin aksine yağ değildir, kolesterol bir steroid hormondur. Yani vücudumuzun streslere karşı koruyucu olarak fazlaca ürettiği bir hormondur! Örneğin ateşli bir hastalıkta, bakteri ve virüslerle mücadele etmek için akyuvarlar, yani kan lökositleri yükselmektedir. Ateşli hastalığın sebebi lökositler midir? Yoksa mikropları öldürmek için mi lökositlerimiz yükselmiştir?
2. Kolesterol bakterisittir, yani bakterileri öldürür.
3. Kolesterol virüsittir, yani virüsleri öldürür.
4. Kolesterol beyin hücreleri ve sinir ileti sisteminin olmazsa olmaz temel maddesidir. Öyle ki, beyin hücreleri hayatta kalabilmeleri için kan kolesterolüne bağlı kalmayarak, kendi kolesterollerini üretmek mecburiyetindedirler.
5. Organizmada stres hormonları, seks hormonları ve de D vitamininin yapı taşları da kolesterolden ibarettir!
6. Örneğin bebekler için en sağlıklı bir besin maddesi anne sütüdür, bebeklerin en hızlı büyüme çağının temel ve tek gıdasıdır. Anne sütünün nerdeyse % 90’ı kolesterol ve omega-3 yağ asidinden oluşur.
• Kolesterol yüksekliği ile kan şekeri yüksekliğini eşit olarak kabul ederek davranmak büyük bir aldatmaca ve yanılgıdır. Neden?
1. Kolesterol organizmanın her hücresinde üretilen kuvvetli bir antioksidandır ve steroid hormondur. Kan şekeri ise tamamen organizmada gelişmiş olan insülin direnci sonucu yükselmiş, toksik bir maddedir. Kan şekeri güçlü bir oksidandır, yani yüksek kaldığı sürece organizmada toksik olan serbest oksijen radikallerinin aşırı miktarda oluşmasına neden olan tehlikeli bir zehirdir. Kan şekeri yüksekliği ayrıca kanın akışkanlığını bozmakta ve kanın pıhtılaşmasını artırmaktadır.
2. Kan şekeri serbest oksijen radikallerini üretmektedir. Kolesterol de sağlığa zararlı olan bu zehirleri etkisiz hale getirmek, organizmayı korumak için mücadele vermektedir!
3. Bir kardiyolog olarak, koroner kalp damarlarının kolesterolden zengin olduğunu ve aterom plaklarını tıkamadığını bilmeniz gerekmez mi? Senelerden beri kan pıhtısının damarları tıkayarak, kalp krizine ve inmeye neden olduğunu kabul etmiyor muyuz? Kalp krizinin ilk 6-12 saati içinde, acil olarak kan pıhtısını eriterek (tromboliz), kalp adalesinin ölümünü önlemiyor muyuz? Kardiyolog olarak tromboliz dediğimiz tedaviyi acilen, gerek kalp gerekse beyin damarlarındaki pıhtıyı eritmek için bir an önce uygulamaya çalışmıyor muyuz? Damarlarda tıkanıklığının tek sebebi yüksek kolesterol ise neden bütün damarlarda tıkanıklık olmuyor? Mesela, meme arteri by-pass ameliyatlarında kullanılıyor ve neden senelerce tıkanmadan açık kalıyor? Ya da son zamanlarda kollardan damarlar alınarak kalp ameliyatlarında kullanılıyor. Bu damarlarda dolaşan kanda düşük kolesterol mü bulunuyor?
4. Kan pıhtısı neden oluşuyor peki? Bir tek nedeni mi var? Sayalım bakalım:
a. Kandaki insülin hormonu yüksekliği kanın pıhtılaşmasını artırmaktadır.
b. Kandaki insülin hormonu yüksekliği trombositlerin birbirine yapışarak tıkaç meydana getirmelerine neden olmaktadır.
c. Kandaki insülin hormonu yüksekliği trombositlerin damar iç yüzeyini kaplayan hücre tabakasına (endotel tabakası deriz) yapışmasını artırmaktadır.
d. Kandaki insülin hormonu yüksekliği, endotel tabakasından damarların genişlemesi için salgılanması gereken nitrik oksit maddesinin salgılanmasını önlemektedir.
e. Kandaki insülin hormonu yüksekliği, ayrıca en kuvvetli sempatik sinir sistemi uyarıcısıdır, yani damarları büzüştürür ve tansiyonu yükseltir.
f. Kandaki insülin hormonu yüksekliği kuvvetli bir mitojenik gelişmeye (hücre büyümesi) neden olur. İnsülin hormonu, büyüme hormonuna benzer ve kontrol edilemeyen hızlı hücre yapımına, yani hiperplaziye neden olur.
g. İnsülin hormonu kan yağlarını da kontrol eden hormondur.
SONUÇ:
• Karatay Diyeti ve Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitapları, yukarıda saydığımız birçok nedenden dolayı oluşan insülin direncini kırarak halkımızın hastalanmasını önlemek, hastalarımızın daha çabuk sağlıklarına kavuşmalarını sağlamak amacıyla, kolay ve rahat uygulanabilen beslenme ve yaşam biçimi oluşturmaları amacıyla kaleme alınmıştır. Adeta birer hayat bilgisi kitabıdırlar. Kitaplarda yer alan öneriler, gerekçe ve yüzlerce bilimsel makale örnekleri verilerek açıklanmaktadır.
6. “Kolesterol zararsızdır diyen Canan Hoca’nın ‘ailesel hiperkolesterolemi’ nedeniyle çocuk yaşlarında damarları tıkanan, 15 yaşında baypas olan, 18 yaşında kalp krizi geçiren hastalar için ne diyeceğini duymak isterdim. Kolesterol yüksekliğinin hiç bir önemi yoksa çocuk yaşta kalp krizi geçiren bu hastaları nasıl açıklayacağız?”
CEVAP:
• Ailesel hiperkolesterolemi, kolesterol metabolizma bozukluğu olan doğumsal bir hastalıktır. Doğumsal olan bu metabolizma bozukluğu, %1’den düşük oranda olmak üzere bütün toplumlarda görülmektedir. Bu kişilerin hücre zarlarında, anne rahmindeyken ve doğdukları zaman LDL dediğimiz kolesterolü, hücre içine sokacak reseptörler yani kapılar yoktur, bulunmaz. Hücre içine giremeyen kolesterol kanda yüksek olarak dolaşır durur. Bu durum normal fizyolojik bir sonuçtur, bir hastalık değildir. Ailesel hiperkolesterolemili grupta görülen yüksek kolesterol ile insülin direncine bağlı görülen kolesterol arasında bir benzerlik yoktur. Ailesel hiperkolesterolemili kişilerde, sıklıkla vücudun birçok yerinde de sert kolesterol birikimleri (biz buna tıp dilinde kolesterol nodülleri ya da ksantomalar deriz) vardır. Ksantomalar, parmak tendonlarında, dirsek tendonlarında, aşil tendonlarında gelişi güzel yerleşirler. Bazıları da çeşitli damarlarda ve kalp kapaklarında yerleşirler. Özellikle aort kapağına yerleşerek, aort kapak darlığına neden olurlar.
• Ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin birçoğunda da ksantomaya rastlanmamaktadır. Ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin ölüm nedenleri bilinenin aksine yüksek kan kolesterolü değildir. Bu bağlamda birkaç çalışmadan örnekler vermek istiyorum:
1. Helsinki Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde hiperkolesterolemi olan 100 ailesel hasta 14-17 yıl izlenmişlerdir. Bu süre içinde 30 kişinin öldüğünü bildirmişlerdir. Profesör Tatu Miettinen ve arkadaşları 26 kişinin kalp krizi, 4 kişinin de kalp dışı nedenle öldüğünü ve ölenlerin %67’sinin sigara kullandıklarını bildirmişlerdir. İlginç olan ise ailesel hiperkolesterolemili 100 kişinin LDL kolesterolleri, yaşayanlar ve ölenlerde aynı düzeylerdeydi! Aterosklerozun nedeni yüksek kolesterol olmuş olsaydı, kalp krizinden ölenlerin kolesterolünün daha yüksek olması beklenmez miydi? Ailesel hiperkolesterolemi olan 100 kişi tüm izlenmeleri süresince hiçbir kolesterol düşürücü ilaç kullanmamışlardır.
2. Finlandiya Helsinki’de yapılan bu çalışma Kanada, ABD ve İngiltere’de yürütülen birçok çalışmayla da desteklenmiştir.
3. Hollanda da yapılan bir çalışmada da, yalnız bacak damarlarında görülen dolaşım bozukluğunun kan kolesterol düzeyi ile bir ilişkisi bulunmadığını ortaya koymuştur.
4. Hollanda da 22 lipid kliniğinde 2.400 ailesel hiperkolesterolemili kişi izlenmiştir. Altı yıl içinde kalp krizi geçirenlerle geçirmeyenler arasında LDL düzeyleri birbirine eşit olarak bulunmuştur.
5. Diğer bir ilginç çalışma da İtalya’dan bildirilmiştir. Ailesel hiperkolesterolemi kişilerin serebral arterlerinin normal olduğu gösterilmiştir.
6. Başka bir çalışmada ise ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin ince bağırsaklarının, yağların ve kolesterolün kana geçtiği ‘ileum’ denilen bölümü çıkarılmıştır. Bu kişilere ve kontrol grubu olarak ameliyat yapılmamış olan 18 kişiye kolesterol düşürücü ilaç verilerek on yıl süre ile izlenmiş. Kolesterol ilacı alan kişilerin LDL düzeyleri düşmesine rağmen, her iki grupta ortaya çıkan dolaşım sistemi bozuklukları arasında bir fark olmadığı gösterilmiştir.
SONUÇ:
Ailesel hiperkolesterolemi, doğuştan olan bir lipid metabolizması bozukluğudur. Bu kişilerin vücudunda LDL reseptörleri bulunmamaktadır. Yüksek kolesterol, kalp krizi ve ölüm nedeni değildir. Amsterdam Üniversitesi’nden Dr. Angelique Jansen, bu kişilerin protrombin geninde bozukluklar olduğunu, bu nedenle aşırı protrombin üretildiğini göstermiştir. Protrombin kan pıhtılaşmasını artıran önemli bir proteindir. Ailesel hiperkolesterolemili kişilerin dolaşım sistemlerinde kanın pıhtılaşma olasılığı çok yüksektir. Nitekim bu çalışmada, kalp damar tıkanıklığı olan kişilerde protrombin düzeyleri yüksek olarak bulunmuştur. Diğer birçok çalışmada da, ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin kanlarında, fibrinojen ve faktör VIII gibi pıhtılaşma faktör ve proteinleri yüksek olduğu gösterilmiştir.
7. Günde 4-5 kalem pirzola yenir mi?
CEVAP:
• Kırmızı etin glisemik indeksi sıfırdır. Evet, bu nedenle günde 4-5 kalem kuzu pirzolasını öneriyorum. Türkiye’de biz kuzu pirzolası yeriz. 4-5 kalem pirzolada bir avuç içimiz kadar ince kırmızı et bulunur. Koca bir vücut için azdır bile diye düşünüyorum. Halkımıza Amerikan pirzolası olan kocaman 4-5 adet domuz ya da buffalo (Amerikan öküzü) önermiyorum. Bu bağlamda maalesef halkımızın yanıltılmakta olduğuna inanıyorum. Çünkü ülkemizde hiçbir zaman sığır ve öküzün pirzolası tüketilmez. Amerikan öküzü pirzolası ise hiç tüketilmez! Bizler kuzu pirzolası yemeye alışığız.
• Ülkemizdeki kuzu veya danaların yetişme, kesilme ve tüketilme biçimi ile Amerika’daki hayvanların yetiştirilmesi, kesilmesi ve tüketilmesi birbirinden çok farklıdır. Bu konularla ilgili geniş bilgiler Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitabında yer almaktadır.
• Ayrıca beyaz etlerde de kolesterol olduğunu unutmayalım. Neden beyaz et öneririz de, kırmızı et önermeyiz anlamış değilimdir? Tavuklarda da, balıklarda da kırmızı et kadar kolesterol bulunmaktadır çünkü…
9. “Geçenlerde bir hastam muayeneye geldi, kilo verdiği için ağzı kulaklarında… Son bir aydır her gün iki pirzola, iki de yumurta yediğini söylemez mi! Az daha şoka giriyordum. Canan Hoca yumurtanın kolesterolü yükseltmeyeceğini söylüyor, ancak yumurtadaki tek sorun kolesterol değil ki. Bir yumurta sarısında 70 mg Arachidonic asit vardır. Arachidonic asit inflamasyon yapar, romatizmayı, astımı, alerjiyi, damarlardaki iltihaplanmayı azdırır, bu yüzden mümkün olduğu kadar az yenmesi gerekir.”
CEVAP:
• Hastasının sağlığına kavuştuğuna inanıyorum! Sağlıklı bir şekilde kilo vermiş bu yüzden de mutlu… Sayın Dr. Murat Kınıkoğlu, yumurtanın sarısında arachidonic asit bulunur diyor! Bu konuda kendisine katılmam mümkün değil. Arachidonic asit şeması, Karatay Diyeti kitabının 72’inci sayfasında açıkça verilmiştir. Arachidonic asit bitkisel kaynaklı olan omega-6 yağlarındandır. Omega-6 içerikli olan mısırözü ve ayçiçeği gibi çoklu doymamış olan yağlardandır. Omega-6 yağları çoklu doymamış olduklarından, çok çabuk bozulurlar. Çünkü ileri derecede kırılganlardır. Mısırözü ve ayçiçeği yağları ısıya, güneşe ve hava temasına maruz kaldıklarında veya kızartmalarda kullanıldıklarında hemen bozulur yani fazla miktarda ‘de-nature’ olurlar. Aşırı miktarda bozulmaları sonucu vücutta inflamasyona neden olan, pro-inflamutuar dediğimiz, arachidonic asittenen prostaglandin 2’lerin fazla miktarda oluşmasına neden olurlar.
• Ancak hayvansal bir gıda olan yumurtada az miktarda omega-6 yanında fazla miktarda omega-3 de bulunmaktadır. Ortalama 60 gr doğal olan bir yumurta sarısında, 900 mgr bozulmamış omega-3 bulunur. Orta boy 60 gr bütün bir pişmemiş yumurtada, bütün bir canlının oluşması için gerekli birçok temel vitamin, mineral, aminoasit bulunur. Yumurta sarısında bulunan kolin aminoasidi, karaciğer yağlanmasını önlemektedir. Diğer 19 adet aminoasit de bir canlının oluşması için gereken proteinlerin ön ve temel maddeleridir. Bu aminoasitler ise insan proteinine en yakın olan, aminoasitlerdir.
• Burada son derece önemli olan bir noktaya dikkat çekmek istiyorum: Önemli olan yumurtanın pişirilme şeklidir. Yumurtayı çok haşladığımız zaman, eğer sarının etrafında gri-yeşil bir renk oluncaya kadar haşlarsak, yumurtanın hem sarısı hem de beyazı de-nature olmuştur. Yani artık o yumurta değildir, zaten genelde pikniklerde çok pişirilerek hazırlanan katı yumurtanın sarısını ağzımıza aldığımız zaman dağılır, un ufak olur. Ya da yumurtayı kavurup, yakarsak gene onu de-nature etmiş oluruz. Yumurta sarısı bozulduğu gibi beyazı da bozulmuştur içeriğinde aşırı miktarda arachidonic asit ve trans yağlar meydana gelmiştir.
• İşte bu transyağlar tehlikelidir, kanserojendir (kanser nedeni), aterojendir (damar sertliği nedenidir) ve insülin direncinin başlamasının da ana nedenidir. İşte Sayın Dr. Kınıkoğlu’nun açıklamak istediği de bu olsa gerek diye düşünüyorum.
• Yumurtalar kayısı kıvamında haşlandığında ya da köy tereyağında hafif ısıda beyazı biraz yoğunlaştıktan sonra ateşten indirilip (yani yakılmadan pişirilip), tavanın üstü kapatılıp kendi sıcaklığıyla sarısı arzu edilen kıvama gelince tüketildiğinde, zararlı değil, üstünüze üstlük glisemik indeksi sıfır olduğu için çok faydalıdır. İnsülin direncinin kırılmasını sağladığı ve uzun süre tokluk hissi verdiği için sağlıklı kilo verilmesini sağlar.
• Ayrıca sindirim sisteminde uzun süre kalacağından kan insülin düzeyinin aşırı derece dalgalanmasını ve sık sık açlık krizlerimizin oluşmasını önler. (Bakınız Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık, Hayykitap, Kasım 2011, Sayfa 147-153)
• Yeri gelmişken önemli bir noktayı daha açıklamak istiyorum. Yumurtanın kolesterolü yükselttiği bilgisinin nereden ve nasıl çıktığını anlatmak istiyorum. ABD’de 1950 yıllarında General Mills firması mısır gevreği üretmeye başlamıştır. Adı geçen firma, işlenmiş olan ve aşırı miktarda şeker ve trans yağ içeren mısır gevreklerinin kahvaltı masalarında yerini alması amacıyla yumurtayla araştırmalar yaptırmıştır. Yıllarca sonra açıklandığına ve öğrendiğimize göre, bu araştırmalar maalesef taze doğal yumurtalarla yapılmamıştır. Bu araştırmalarda, ‘yumurta tozu’ kullanılmıştır. Yumurtalar fabrikalarda toz haline dönüştürülüp deneklere sunulmuştur. Yumurta toz haline geldiğinde, yukarıda da belirttiğim gibi doğallığını kaybeder, yüksek miktar da trans yağlar oluşur ve arachidonic asit aşırı miktarda yükselir. Yumurta tozu son derece tehlikeli bir zehir, bir toksindir artık! Aşırı miktarda vücuda giren toksinleri etkisiz hale getirmek, vücudu bu toksinlerin meydana getirdiği stresden korumak, kurtarmak amacıyla organizma, doğal olarak aşırı miktarda, güçlü bir antioksidan olan kolesterol üretecektir. Sonuç olarak kandaki kolesterol bu nedenle yükselmiştir. Amerikan Kalp Derneği (kısacası AHA) 2002 yılında, trans yağların bütün yağlardan (doğal doymuş yağlar da buna dâhil) tehlikeli olduğunu bildirmiştir.
2. “Canan Hoca meyvenin zararını ispatlamak için “Bir elma yedikten sonra midenizin ezilmesi bundandır” diyor. Ben üç elma yiyorum midem ezilmiyor. Dünyada meyvenin faydaları üzerine yapılmış binlerce çalışma varken, ‘günde bir meyve yiyin’ demeyi doğru bulmuyorum. Ben şahsen hastalarıma günde beş porsiyon meyve yemelerini öneriyorum.”
CEVAP:
• İlk önce şunu belirtmek istiyorum ki, meyveler ve meyve suları içerdikleri A ve C vitaminlerinin kuvvetli birer antioksidan olmaları nedeniyle tabii ki sağlıklıdır. Ancak aynı zamanda bütün meyveler ‘şeker’dir. Her meyve yediğimizde vücudumuza şeker girmekte, kan şekerimiz ve insülinimiz yükselmektedir. Bu da yeterli hareket etmeyen bir toplumda doğal olarak insülin ve leptin direncinin (insülin ve leptin direnci hakkında ayrıntılı bilgileri Karatay Diyeti ve Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitaplarında bulabilirsiniz) başlamasına sebep olmaktadır. Aşırı miktarda meyve tüketmekle de karaciğer ve pankreas yorulmakta ve yağlanmaya başlamaktadır.
• Bol meyve yiyerek ya da büyük bir bardak (en az 2-3 meyve sıkılarak elde edilmiş) meyve suyu içerek hiçbir zaman insülin direncini kıramayız. Kalori azaltarak verdiğimiz kiloları işte bu sebepten kısa sürede fazlasıyla geri alıyoruz.
• Ben kilo vermek ya da insülin ve leptin direncini kırmak isteyenlerin aşırı miktarda meyve yememelerini öneriyorum. Günde beş porsiyon meyvenin kaynağı da tercüme diyetlerdir! Örneğin ABD’de veya İngiltere’de meyveler tane ile satın alınır. Bizim aldığımız gibi, 2 kg elma, 2 kg üzüm, bir kilo taze incir (oralarda zaten bulunmaz, bilinmez) veya kocaman bir karpuzu kimse evine alamaz. Karpuzlar dilim dilim satılmaktadır bu ülkelerde. Bu nedenle oraların halkı için hazırlanmış diyet listelerinde (ben bunlara ‘tercüme diyetler’ diyorum), meyve fazlasıyla önerilmektedir.
• Ayrıca, ülkemiz insanı son derece hareketsizdir! Biz meyveyi bir öğün yerine yemiyoruz, mükellef bir öğünden sonra kocaman bir meyve tabağını önümüze alıp tüketiyoruz! Özellikle akşam yemeklerinden sonra televizyon karşısına geçip, bir elma, bir armut, 2 mandalina vb yiyip, sonra da yatıyoruz. İşte bu nedenlerle, vücudumuzda insülin direncini başlatıyor ve de artırıyoruz.
• Aslında meyve kısıtlaması yapmadığımı da ayrıca vurgulamak isterim: Çünkü ben kahvaltıda 10-15 zeytin öneren bir kişiyim. Zeytin, glisemik indeksi düşük olan en sağlıklı meyvedir… Ayrıca sabah kahvaltısında, domates, biber, salatalık gibi (bunlar o bitkilerin meyveleridir!) meyveleri öneren biriyim.
• Eğer insülin direncini kırmak istiyorsak veya kilo vermekte zorluk çekiyorsak bir öğün yerine düşük glisemik indeksi doğal bir mevsim meyvesi tüketebilirler.
• Aşırı kilolar gidince ve kan insülin değerleri 5 IU/ml değerine ininceye kadar Karatay Diyeti önerilerini uygulayanlar daha sonra her gün 40-50 dakika yürüyüş yapmak, yemek yedikleri saatlere ve yiyecekleri tüketme şekillerine dikkat etmek şartıyla, sağlıklı olan her şeyi mevsiminde abartmadan yiyebilirler.
• Ayrıca hazır satılan veya taze sıkılmış meyve suları da birçok diyet listesi ve beslenme programında, sağlıklı oldukları iddiasıyla, bol miktarda ve ciddi bir şekilde önerilmekte. Ancak hiçbir diyet listesi veya beslenme programında meyve sularının aşırı miktarda şeker (früktoz) içerdiğinden ve kan trigliseridlerini yükselttiğinden nedense hiç bahsedilmemekte. Oysa meyve şekeri olan früktozun, organizma ve sağlığa bütün diğer şeker türlerinden daha zararlı olduğu bilimsel olarak gösterilmiştir.
• Bir bardak taze sıkılmış meyve suyu da içerdiği lifler tamamen ufalanıp parçalandığı için, hızla kana geçerek kan şekeri ve insülinini çok ani olarak ve fazla miktarda yükseltir. Bunun sonucunda kan şekerinde birden düşüş olur ve kısa sürede reaktif hipoglisemi atağı gelişir. Hemen bir tatlı ya da şekere hücum ederiz! İşte bu şekilde bir bardak meyve suyu insülin direncini sinsi bir şekilde başlatmış olur. İnsülin direnci zaten gelişmiş olan kilolu ve şişman kişilerde ise insülin direncinin artmasına neden olur. Obezlerde şekerin hızlı emilimi, sık sık acıkma nedenidir ve aşırı miktarda besin alımını tetikler. Ayrıca fruktoz ve yüksek kan şekerinin bağışıklık sistemini zayıflatarak birçok immün sistemi hastalıklarına ve kanser hastalıklarına da neden olduğunu, detaylarıyla, Kansere Çözüm Var, Hayykitap, Ekim 2011 kitabında ‘Şeker Neden Tatlı Tatlı Zehirler?’ başlıklı bölümde açıklıyorum.
SONUÇ:
• Yüksek fruktoz içeren meyveleri aşırı miktarda tüketmek, fizik aktivitesi son derece az olan, obez ve göbekli bir toplum için zararlı olmaktadır.
Prof. Dr. M. Canan Efendigil Karatay
İstanbul Bilim Üniversitesi Tıp Fakültesi
İç Hastalıkları ve Kardiyoloji Anabilim Dalları Öğretim Üyesi
Uğur
14 Ekim 2014
Murat hocaya katılıyorum. Taş devri diyeti tamamen saçmalık ve bilimsel olarak da hiçbir geçerliliği yoktur. Şu videodaki bilim insanı, paleo diyetin saçmalığını bilimsel olarak anlatıyor;
Güzel bir tartışma olmuş öncelikle yazıyı hazırlayanlara emekleri için teşekkür ederiz.Farklı görüşlerin sunulması açısından da çok olumlu buluyorum.
Aklıma takılan bazı noktaları yazmak istiyorum.Her diyetin sağlıklı olduğunu yada her zayıflatan beslenme şekillerinin sağlıklı olduğunu kimsenin kabul etmediğini düşünüyorum. Bilmem kaç milyon yıl önceki insanların beslenme şekillerinin en sağlıklı olduğunu söylemekte mümkün görünmüyor.Çünkü o zamanlarda insanların sağlıklı olmak için ne yapmalıyız diye bir araştırma yapmadıklarını biliyoruz 🙂 Buradan yola çıkarak ilk insanlar en sağlıklı beslenen insanlardı demek doğru olmayacağı kanısındayım.Sadece organik beslenmenin insan ömrünün limitlerini zorlamaya yeterli olacağı kanısında değilim.Ki o zamanlardaki beslenme şekli nasıldı kim bilir.
Yüzde 70 insanın vücut tipi etçil ağırlıklı denmesini bende anlayamadım.İnsanlar vücut tiplerine göre mi etçil yada otçul oluyorlar ? O derece bir ayrım var mı cidden ?
Araştırma sonuçlarına bakacak olursak ne derece ağırlıklı bilmiyorum ama her 2 tarafı da destekleyen sonuçlar olduğunu görüyoruz.Prof.Ahmet Aydın hocamız kendi savunduğu kolesterol konusunda azınlıkta olduklarını kabul ediyor.O zaman azınlıkta olan doktorları ve araştırma sonuçlarını mı kaale alacağız yoksa geniş kabul görmüş ve çoğunluğun savunduğu konuları mı kaale alacağız ? Bu riske girer miyim açıkçası girmem.Doktorların bile bu konularda kafalarının karıştığına eminim.
Halk ne yapsın peki ? Ortak paydayı almaya çalışabiliriz.Zaten halk düzeyinde bu tartışmalara gelene kadar yapılması gereken o kadar çok şey var ki.Biz onları geçememişken bu tartışmalar biraz ileri kalıyor.Halk öncelikle sağlığını hastalanmadan önce ilk plana koyarak ona göre beslenme ve yaşama şeklini düzenlemesi gerekiyor.
Ben 1 senedir vegan yaşamaya çalışan birisiyim.Düzenli spor yapmaya başladıktan sonra hızlıca kilo verdim.Nasıl beslenirseniz beslenin hareketsiz iseniz hepsi boşa gidiyor.Bunu bir bütün olarak görmek gerekiyor.Ancak insanımızın spor yapmasını geçtim yapanlar bile kısa süreli bedensel görünüme odaklanılmış şekilde ve yanlış şekilde spor yaptıklarını biliyoruz.
1. sorum. Günde sadece 30 dk yürümek insanın spordan alabileceği maksimum faydayı sağlar mı ?
2. sorum. Doğal organik nerede nasıl hangi yemlerle yetiştiğini bildiğimiz hayvansal ürünlere ulaşamıyorsak eğer endüstriden tüketmemiz doğru mu ? 2 tarafta çok sağlıksız olduğunu dile getiriyor.Peki ulaşamaz ise yememek mi daha sağlıklı yoksa ne olursa olsun yemek mi ? (Ailem için soruyorum yoksa ben vegan besleniyorum).
3. sorum. Etrafımızı saran bu kadar endüstriyel hayvancılık sektörü varken insanlara sınırsızca yiyebilirsiniz diyerek onları zorlayıcı şekilde bu sektöre itmiyor muyuz ? Çünkü yemezseniz hasta olursunuz deyip bol bol yiyin dedikten sonra insanların tamamının tamamen organik ürünlere ulaşabileceğini düşünmemiz çok yanlış olacaktır.Bu durumda insanlar da oluşan yargı şu şekilde olacaktır.Doktor bey bol bol yiyin dedi hatta yemezsem hasta olurmuşum dedi o yüzden kasap market ne varsa hayvansal ürün alıp yemem gerekiyor, organik olursa daha iyi tabi ama elimden bu geliyor ancak gibi bir yaklaşımın oluşmaması mümkün değildir.Kısacası endüstriye karşı sağlam bir duruş sergilendiğini düşünmüyorum.Hatta bu şekilde hareket ederek daha çok endüstrinin kazandığını düşünmekteyim.Sonuçta endüstrinin sağlıklı olduğunu söyleyemeyeceklerine göre ?? Ayrıca endüstrinin çevreye verdiği zararlar ile hayvanlara yapılan eziyetlerin gündeme gelmemesine şaşkınlıkla bakıyorum.Tabi kolay değil bunları cesaretle söylemek zor olsa gerek.
Bunlar dışında alternatifleri olmasına rağmen hayvanların sömürüldüğü neredeyse hiçbir alan kalmamıştır.Giyim, kozmetik ve eğlence sektörü gibi birçok sektörde bunu görmek mümkündür.Ama nedense etin sağlık için olduğunu söyleyen vicdanlı ve inançlı insanlar bu konularda hiçbir engelleyici çaba göstermemektedirler.Bu da ne kadar tezatlık içinde olduğumuzun bir göstergesidir.
Türkiye’de hiçbir zaman yağa karşı asla yemeyin gibi bir söylemi duymadım.Belki benim hatam ama Akdeniz Türk mutfağında her zaman aşırı yağlı olduğunu bilmeyen yoktur.Eskiden margarin ve ayçiçek yağı yada mısırözü yağı kullanılırdı.Bir süredir zeytinyağı ve fındık yağı kullanıyor ailem.Ben tüketmiyorum ama bazen bulurlarsa tereyağı kullanıyorlar.
4. sorum.Taş devrinde bu tarz yağları mı kullanıyordu insanlar ? Etteki yağları tüketebilirler ancak.Aynı şekilde süt ve süt ürünleri tüketimi de yoktu.
Canan hocanın tv’deki son konuşmalarından birinde vejetaryenlerin hayvanları düşünerek yemediklerini ve proteini başka besinlerde de alabileceklerini söylediğini duydum.Yoksa bu yöne doğru bir kayış mı var 🙂 Prof.Ahmet hocamızda insanların yüzde 30’sunun otçul olduğunu ima etmesi gibi.
Bitkisel beslenmenin çeşitliliğine bakacak olursak eğer bitkisel beslenerek yaşanabileceğini söylemek hiçte zor olmayacaktır.Oysa tam tersi tamamen hayvansal besinlerle yaşamak demek herhalde çok daha büyük zararları olacaktır.
Eskiden fasulye nohut ne varsa hepsinin içine et atılırdı.Şehirde yaşayan dede ve babaanne tarafındakiler hep orta yaşta vefat ettiler üstelik aşırı kilolu değillerdi ve o zamanda insanlar daha çok hareket ederdi.Etler ve diğer besinler daha organikti.
Oysa ki daha köye yakın yaşayan anneanne yada dedem gibi onların sülalesi daha uzun ömürlü yaşam sürüyorlar.
Şu bir gerçek ki insanoğlunun bünyesi her ortama uyum sağlayacak şekilde yaratılmış.Zararlı olacak şeyler bile yenilse belli bir ömre kadar vücut kendisini korumayı biliyor.Zehir bile içilse uzun yıllar sorun yaşamayan insanları görmemiz mümkün.Tabi ki bu demek değil ki bunları tüketelim ama vücudun ne kadar sağlam bir bünyeye sahip olduğunu gösteriyor.
Açıkçası vegan olmama rağmen insanın bünyesi itibariyle tamamen otçul diyemesek bile bitkisel besinlerle dengeli beslenmesinin özellikle şu anki yaşam şekline göre çok daha faydalı olduğunu düşünmekteyim.Belki de doğa bize 2 şeklide sunmuş ve tercihi bize bırakmış olabilir.
Ancak kendi sağlığını bile önemsemeyen bir çoğunluğun karşısında neyi sunsanız kabul edilmeyecektir zaten.İnsanların öncelikle dediğim gibi sağlıklarını hastalanmadan önce ilk plana koymaları gerekmektedir.Gerisi onların araştırmasına göre neye inanıyorlarsa o şekilde yaşayabilirler.Bu bile çok önemli bir değişim olacaktır.
Damak tadı, alışkanlıklar, gelenekler ve sorgulanmayan birçok şey var hayatımızda.Şehir hayatına geçiş ile endüstrinin gelişmesiyle birlikte yediklerimizin nasıl üretildiği ile aramıza büyük mesafe koydular.Bunlar sorgulanmadığı sürece insanın sağlıklı yaşaması mümkün olmayacaktır.
Herşeyin ticarileştiği bir zamanda bu konularında aşırı ticari olduğunu söylemek hiçte zor değil.Prof.Osman Müftüoğlu bir konuşmasında şunu söylemişti.Diyet konusu çok kirlenmiştir.Bu cümleyle birçok şeyi anlamam mümkün.
Birgün bu konuların daha fazla netlik kazanması ümidiyle.
Murat bey Ahmet hocanın yazdığı yazılara sadece mantık bakımından karşı çıkmış.
Yazıları kısacık bir parçasından alıntılarsak elbette o anlam kadar yorum yapma ihtiyacı doğar, halbuki sözü edilen kitap yaklaşık 600 sayfa. Mesela süt ve süt ürünleri insanların alışkın olduğu besinler değildir antitezi getirilmiş. İnsanlar anne sütünü modern çağda mı tanıdı? Büyüklerimize yani anne baba ninelerimize soralım çok değil 50 sene evvel bir bebek kaç yaşına kadar emzirilirmiş? Milupaların aptamillerin olmadığı devirlerde bebekler nasıl beslenirmiş? şimdi yıllarca emzirilen ve süte bağışıklık kazanan bebeklerin büyüdükten sonra laktoz gaz vs. yaratması mümkünmü? Günümüzde gaz vs. sorunu çıkıyorsa onun sebebide zaten kutu süt,homojenizasyon,pastorizasyon vs. gibi sanayi üretimi süt ve süt ürünlerinden kaynaklanır.
Kitap şu anda yanımda olmadığı için açıp şu sayfada şunu diyor diyemeyeceğim, Ahmet hoca bazı konuları anlatırken kafada bir imaj canlandırmak daha kolay anlatmak için Taşdevri örneğini vermiş,ordan bahsetmiş, kendisi zaten tıpçı tarih araştırmacısı,antropolog vs. değil yani bu tarz ayrıntıları irdelemek gereksiz, Önemli olan TDD nin faydaları bunu uygulayıp fayda gören varmı? var. Yan etki veya sağlık sorunu yaşayan varmı? yok o zaman taş devri insanının ok başını kaç bin sene önce bulduğunun,günümüz insanlarının sütten nasıl rahatsız olduğunun önemi nedir? TDD de zaten sütü doğrudan kullanım önerilmiyor sütün mayalanması, yoğurt,kefir,yağ vs. şeklinde tüketilmesi öneriliyor.
Et olayındada önemli nokta şu; et yeyin deniyor TDD de ama bu etin “özgür dolaşan,özgür otlayan” hayvanlardan elde edilmesi gerektiği özellikle belirtiliyor. Besi çiftliğinde ömrü güneş görmeden suni yemlerle hormon ilaçları ile beslenerek geçen hayvan etlerini kullanıp sonrada sağlık sorunları yaşayan hastalar etin zararına örnek olamaz.
Kısacası Ahmet hocanın kitabındaki kavramları ufak alıntılarla değil bir bütün olarak ele almak daha iyi olabilir.
Kolay gelsin.
Murat Bey’in yazdiklarinin buyuk kismina katilmiyorum. Ileri surdugu iddialarin cogu saglam kaynaklara dayanmiyor. Cogu iddiasinin bugun kabul gormesi onlarin dogrulugunu gostermez. Acaba iddialarin bilimsel dayanagi varmi? Bu dayanaklar saglammi? Bence degil..
-Kolesterol yuksekligi, hatta LDL yuksek olmasinin kalp-damar hastaligi riskini arttirdigi bilimsel olarak kanitli degil. Hatta, LDL-kolesterol dusuk olanlarda (butun sebeplerden) olum oraninin daha da yuksek oldugunun gostergeleri var.
-Genetik Hiperkolesterolemi (GH) hastalarinda genc yaslarda kalp-damar hastaliklari gorulmesi bir korelasyon. Sebep-sonuc iliskisi kanitli degil. Her GH hastasi genc yasta hastalanmiyor, hatta 40 yasindan sonra olum oranlari normal insanlarla ayni.
-Kalp hastaligi-et yeme arasinda sebep-sonuc iliskisi oldugunun hic bir saglam kaniti yok. Yuksek karbonhidratli (beslenme piramidi!) beslenmenin ise metabolik sendrom, obeslik, diyabet ve kalp-damar hastaliklarina sebep oldugu bariz.
-Framingham gozleminde yapilan cok sayida usul hatasi var. Ama buna ragmen zaten sonuclari hic bir seyi kanitlamiyor; Genc erkeklerde yuksek kolesterolu olanlarin kalp problemi sansi daha fazla ama yasli erkeklerde bu tam tersi; dusuk kolesterollulerde kalp problemi daha cok. Kadinlarda kolesterol miktari-kalp problemi arasinda korelasyon bile yok. Yuksek-dusuk kolesterollulerin diyeti (yedikleri yag miktari) farkli degil.
-China study tamamen fasa fiso; bilimsel degil, kotu dizayn edilmis.
-Insanlarin otcl olmasi meselesi tamamen dayanaksiz. Omnivor oldugumuz en akla yakin fikir. Tas devri’ne bu adi verilmesinin sebebi, insanlarin taslari alet olarak kullanmasindan dolayi. Ok ucu yok ama keskinlestirilmis taslar her yirtici hayvanin disinden daha keskin-kullanisli oldugu icin parcalayici dislere gerek yok.
Ama zaten (Oguzhan’in dedigi gibi) kesin deliller olmayan bir konuda “milyonlarca yil atalarimiz fala sekilde beslendi” gibi iddialari dayanak olarak kullanmak dogru degil. Tahillarin, sekerin ve turfanda meyvelerin cok yeni bir ilave oldugunu ise hepimiz biliyoruz.
Ben de Kemal Siren’e katılanlar arasındayım.
Ek olarak Framingham aksini savunur, yani onca yıllık çalışmada doymuş yağ tüketiminin kalp damar hastalığını artırdığını görememişler, hatta aksini görmüşlerdir. Konu ile ilgili detaylı bilgi için: http://www.framinghamheartstudy.org/
China Study ise yerle bir edileli uzun zaman oldu. En kapsamlı eleştirisi için: http://rawfoodsos.com/2010/08/03/the-china-study-a-formal-analysis-and-response/
China Study yerle bir mi edilmiş? Epey güldürdün beni. 🙂
Son zamanlarda Ahmet hoca olsun Canan hoca olsun, methediyormuş gibi yapan ama aslında saldırı amaçlı birçok “uzman” türedi. Murat beyde aynı zamanda bir gazetede Canan hocaya bazı eleştiriler yöneltmiş,Canan hoca Bunları Doktorlar sitesinde yanıtlamış, aynen ordan alıntılıyorum.
21 ve 22 KASIM TARİHLERİNDE HÜRRİYET GAZETESİ KELEBEK EKİNDE PROF. DR. OSMAN MÜFTÜOĞLU’NUN KÖŞESİNDE YER ALAN KARATAY DİYETİ’NE KARŞI GÖRÜŞLERE CEVAPLAR
Bu köşede iki gün üst üste Dr. Murat Kınıkoğlu’nun Karatay Diyeti ile ilgili eleştirileri yer aldı. Belki akademik alandan uzak olması, belki dünya literatürünü yakından takip etmemesi, belki hücresel ve nano tıp alanındaki yeni gelişmelerden bihaber olması nedeniyle Sayın Kınıkoğlu’nun söyledikleri ve savundukları ‘eski’ kalıyor. Verdiği bilgilerin çoğu geçerliliğini yitirmiştir. Hem kendisini ama daha önemlisi halkımızı doğru bilgilendirmek, dünyada beslenme-kardiyoloji ilişkisinin nereye gittiğini gözler önüne sermek için aşağıdaki sorulara-eleştirilere tek tek yanıt veriyorum. Bu yanıtların tamamını hiç kesintiye uğratmadan köşesinde yayımlayarak insanların bilimsel gerçekleri öğrenmesine vesile olan Sayın Prof. Osman Müftüoğlu’na da ayrıca teşekkür ediyorum. İşte Kınıkoğlu’nun eleştirileri ve benim verdiğim yanıtlar.
1. “Karatay Diyeti kısa vadede kilo verdirdiği için yüz güldürür. Ama… ”
CEVAP:
• Bu cümle Kınıkoğlu’nun en masum eleştirisi ama maalesef bu da doğru değil! Çünkü Karatay Diyeti bir diyet kitabı değildir! Kısa vadede kilo verdirmez! Böyle bir iddiada bulunmaz ki bu konu kitapta önemle vurgulanmaktadır! Sağlıklı beslenme ve sağlıklı bir yaşam biçimi edinme önerilerini açıklayan bir kitaptır. İnsülin direncinin ne olduğunu, nasıl geliştiğini, neden sağlıksız olduğunu, hangi kronik ve dejeneratif hastalıkların temel nedeni olduğunu bilimsel verilere dayanarak halkımıza açıklamaktadır.
• ‘İnsülin direnci’nin neden olduğu hastalıklara artık dejeneratif kronik hastalıklar denildiği ve bu hastalıkların önlenebilir olduğu bilgisini halkımıza ulaştırmak için kaleme alınmıştır. Bu nedenlerle de, beni gören veya görmeyen insanlar Karatay Diyeti kitabını alıp, okuyup, uygulayarak daha sağlıklı, enerjik ve mutlu olduğunu Sayın Müftüoğlu’nun deyimiyle sosyal medya yolu ile paylaşmakta ve memnuniyetlerini toplumla paylaşmaktadırlar. Hikâyelerini her yerde anlatmakta ve kitapta yayınlanmasına izin vererek herkesle paylaşmaktadırlar. Sağ olsunlar…
• Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlık sorunlarının başında aşırı şişmanlık ve obezite gelmektedir. Bu sorunların ilk etapta sebep olduğu hastalıklar ise karaciğer ve pankreas yağlanmasıdır. Tip-2 diyabet, hipertansiyon, kalp krizi, felç, inme, Alzheimer, erken bunama, kronik artritler, bel ağrıları, fibromiyosit, polikistik meme hastalığı, erken adet görme, polikistik over sendromu ve birçok kanser hastalıklarını bu bağlamda listeleyebiliriz. İleri yaşlarda ortaya çıkmaları nedeniyle dejeneratif hastalıklar dediğimiz bu hastalıkların yanı sıra, aşırı şişmanlık ülkemizde son yıllarda çocuk ve gençlerde de görülmektedir. Ayrıca ergenlik çağındaki erkek çocuklarda erken yaşta başlayan göbek yağlanması ve memelerde büyüme de maalesef sıklıkla rastlanan, olağan bir olgu haline gelmiştir.
• ‘Nano-tıp’ın sağladığı bilimsel veriler, yukarıda saydığımız bu hastalıkların genetik olmadığını; sağlıklı beslenme ve yaşam biçimi değişiklikleri ile özellikle karaciğer ve pankreas yağlanmasının önü alındığı zaman, dejeneratif denilen bu hastalıkların önlenebilir olduğunu bizlere göstermiştir.
• 50 yılını sağlık alanında geçirmiş bir hekim olarak, bu hastalıkların önlenebilir olduğunu, Karatay Diyeti’nin eksiksiz uygulanması durumunda yüzde 100’e yakın başarı sağlandığını diyeti bizzat uygulayan hastalarımda gözlemlemek bana son derece mutluluk vermektedir.
• Sayın Kınıkoğlu’na ikinci kitabım Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık’ı dikkatlice okumasını tavsiye ediyorum. Doğru beslenme, sağlıklı ve kalıcı kilo verme, hastalıklardan korunma ile ilgili çok daha kapsamlı ve yeni bilgiler içeriyor. Aslında ‘doğal bir sağlık sigortası’ gibi düşünebilirsiniz. Sizi hem hastalıktan, hem hastalık korkusuyla sigorta poliçelerine bağımlı yaşamaktan, hem şişmanlıktan, hem de zararlı ve pahalı fabrikasyon yiyeceklere masraf yapmaktan kurtarıyor. Geleneksel damak tadımıza göre, rahatlıkla ulaşabileceğiniz besinleri tüketmenizi tavsiye ediyor, sürekli bir şekilde kolaylıkla uygulayabileceğiniz öneriler veriyor.
2. “Bir kalp hastasına her gün iki yumurta, 4-5 kalem pirzola yemesini, bonfileden, dana biftekten korkmamasını söylemek olacak iş değil.”
CEVAP:
• Sayın Dr. Kınıkoğlu’nun bir kardiyolog olarak ünlü ‘Fragminham Çalışması’nın ara satırlarını iyi okumasını öneriyorum. Fragminham Çalışması 1948 yılında başlayan, küçük bir kasabada insanların beslenme biçimini senelerce inceleyen ve zaman zaman sonuçları açıklanan, rapor edilen bir çalışmadır. Bu çalışmada haftada bir yumurta tüketenlerle, haftada 24 adet yumurta tüketenlerin kolesterollerinde bir farklılık gözlenmediği senelerce önce bildirmiştir.
• Ayrıca yediğimiz yiyeceklerin kan kolesterolünü yükseltmediği de artık senelerden beri bilinmektedir ve kabul edilen bilimsel bir gerçektir. Bu bağlamda, kırmızı etin de (yağlı olsun veya olmasın) kolesterolü yükseltmediğini de bildirmek yerinde olur sanırım. Bu konularla ilgili daha geniş bilgileri bilimsel kaynakları ile birlikte Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitabında bulabilirsiniz.
3. “Bazı hastalar Karatay Diyeti’nden çok memnun olduklarını söylüyorlar? Bu çok normal… Diyet protein ağırlıklı olduğu için kilo veriyorlar, bu durum hoşlarına gidiyor. Bu arada vücutlarındaki inflamasyonun arttığının farkında değiller.”
CEVAP:
• Bu, Sn. Dr. Kınıkoğlu’nun kişisel görüşüdür. Ben İngiltere Liverpool Regional Cardiac Centre’da, Güney Afrika Cape Town’da ilk kalp naklinin gerçekleşmiş olduğu Groote Schuur Hastanesi’nde Christian Barnard’ın ekibinde, ABD’de New York State Health and Science Center Tıp Fakülteleri gibi önemli kalp merkezlerinde çalışmış ve bilimsel araştırmalar yürütmüş bir bilim kadınıyım. Ayrıca, birçok ulusal ve uluslararası kardiyoloji kongrelerine katılmış, bu alanda binlerce sayfa kitap okumuş olarak böyle bir konuya rastlamış ya da duymuş değilim. Ancak benim duymamış ya da görmemiş olmam, bilimsel olarak kanıt değildir tabii. Sn. Kınıkoğlu bu konuda bana kaynak iletirse kendisine teşekkürü bir borç bilirim. Bu konudaki bilgisizliğim giderilmiş olur… Franz Zappa diyor ki: “Akıl aynı bir paraşüt gibidir, yalnız açık olunca çalışır.” Bu nedenle her türlü yeni bilgiye açık olmamız gerekiyor diye düşünüyorum. Ben bu inançla her gün iki saatimi dünyada tıp alanında yayınlanan yeni yayınları okumaya ayırıyorum.
• Ek olarak, benim bildiğim, proteinlerin bağışıklık sistemini güçlendirdiği ve inflamasyonu azalttığıdır. Soğuk algınlığında annelerimizin ‘tavuk suyu’ ya da ‘et suyu’ çorba içirmeleri de bu nedenledir. Hastalara güçlenmeleri ve çabuk iyileşmeleri için senelerden beri paça yedirilmesi de bu nedenledir.
• Karatay Diyeti yeni bir uygulama şekli değildir. Çünkü hastalarıma ortalama 20-30 yıldan beri bu beslenme ve yaşam biçimini öneriyorum. Karatay Diyeti önerileri özellikle göbekte yağlanması olanlar, kilo verip daha fazlası ile geri alanlar, hipertansiyon hastaları, kalp-damar hastaları ve felç geçirenler için kaleme alınmıştır. Bu önerileri uygulayan hastalarımın kiloları inmiş, göbek yağları erimiş, kan insülinleri ve kan yağları normal düzeye inmiştir. Kalıcı olarak kilo vermişlerdir ve sağlıklı yaşamlarına devam etmektedirler…
Karatay Diyeti kitabı 7 aydır piyasadadır. Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitabı ise okuyuculardan ve halktan gelen sorular ışığında yazılmış Kasım 2011’de yayınlanmıştır. Ancak, kitaplarda yer alan öneriler 10 yıldan çok daha uzun yıllardır uygulanmaktadır.
4. “Karatay Diyeti’ni, Atkins diyetine benzetiyorum. Kitabıyla ünlü Dr. Atkins’in kendisi de maalesef kalp hastalığından vefat etmiştir.”
CEVAP:
• ‘Atkins Diyeti’ Amerikan halkı için kaleme alınmıştır. Karatay Diyeti ise tamamen Türk halkı için kaleme alınmıştır. Akdeniz tipi diyettir. Türk halkının görgüsü ve bilgisi dâhilinde, eli altında bulunan malzemelerle ve kolaylıkla uygulayabileceği biçimde hazırlanmıştır. Kısacası, ‘Made in Turkey’dir.
• Karatay önerilerinde, sağlıklı protein, sağlıklı yağlar (köy tereyağı, sızma zeytinyağı ve bir temel yağ olan omega-3 yağları) ve ‘düşük glisemik indeksli karbonhidratlar’ (yani buğdayın kendisi, bulgur, ceviz, fındık, fıstık vb gibi sağlıklı karbonhidratlar) vardır. Çünkü ancak bu şekilde dengeli beslenmekle ‘insülin direnci’ kırılabilmekte ve dolayısıyla kilolar gidince birikmiş iç organ yağları da erimektedir. Kronik ve dejeneratif hastalıkların başlangıcı olan karaciğer ve pankreas yağlarının giderilmesiyle de araba tekerleği ya da simit dediğimiz göbek yağlanması düzelmektedir. Bugün, göbek çevresi genişliğinin dis-metabolik risk faktörleri açısından bağımsız, en önemli bir risk olduğu bütün kardiyologlar tarafından kabul edilmekte ve kılavuzlarda yer almaktadır!
• Dr. Atkins’e gelince… 72 yaşına kadar kendi diyetini uygulayarak yaşamış bir hekimdir. Viral kardiomiyopati nedeniyle hastaneye yatırılıp tedavi olmuş ve taburcu olmuştur. Kardiomiyopati nedeniyle kendisine yapılan koroner anjiyografide, bütün koroner arterleri normal olarak bulunmuş, bol protein ve yağla beslendiği halde damarlarında bir tıkanıklık olmadığı gösterilmiştir. Dr. Atkins, 2003 yılı nisan ayında, işine yürürken buzda kayarak düşmüş ve başını çarpıp beyin kanaması geçirmiştir. Hastaneye kaldırılırken şuuru kapanmış ve 1-2 hafta yoğun bakımda tedavi altında kalmış fakat maalesef kurtarılamamıştır. Hastaneye yatırıldığında, 182,9 cm boyunda ve 88,5 kg ağırlığında, o zamana kadar tenis oynayan formda antrenmanlı bir hekimdir. Yoğun bakım ünitesinde tedavi gördüğü süre içinde, vücudu su toplamış ve kilosu artmıştır. Ölüm nedeni: Kafa travmasına bağlı beyin kanaması olarak bildirilmiştir. Orijinal ölüm belgesinde ifadeler aynen şu şekilde yer almıştır: “Blunt impact injury of head with subdural hematoma.”
5. “Kolesterolün zararlı etkisinin ilaç firmaları tarafından abartıldığını kabul ediyorum ancak kolesterol kesinlikle bir masal değildir. Dr. Karatay, kolesterolün hücre çeperinde, kıymetli hormonların sentezinde kullanıldığını söyleyerek, “bu kadar önemli fonksiyonları olan bir madde nasıl olur da zararlı olur” diyor. Oysa vücudumuzda “azının yararlı”, “çoğunun zararlı” olduğu pek çok madde var. Örneğin şeker de aynı kolesterol gibi vücudumuzda çok önemli işlevleri olan, enerji veren bir maddedir. Buna karşılık hiçbirimiz şekerimizin 300’e çıkmasını istemeyiz. Kolesterol de aynen böyledir, makul seviyede hayat için elzemdir, ancak yüksek kolesterol damarların tıkanmasını kolaylaştırır. Sonuç olarak “kolesterol hücrelerimiz için faydalıdır, o halde fazlasının da zararı yoktur” demenin bir mantığı yoktur.”
CEVAP:
• Kolesterol bir gerçektir. Bütün hayvanların, insanların ve bitkilerin hücrelerinin yapı taşını kolesterol meydana getirir, yani olmazsa olmaz bir gerçektir. Tek hücreli hayvanların hücre zarının temel direği de kolesteroldür.
Kolesterol nedir peki?
1. Kolesterol bilinenin aksine yağ değildir, kolesterol bir steroid hormondur. Yani vücudumuzun streslere karşı koruyucu olarak fazlaca ürettiği bir hormondur! Örneğin ateşli bir hastalıkta, bakteri ve virüslerle mücadele etmek için akyuvarlar, yani kan lökositleri yükselmektedir. Ateşli hastalığın sebebi lökositler midir? Yoksa mikropları öldürmek için mi lökositlerimiz yükselmiştir?
2. Kolesterol bakterisittir, yani bakterileri öldürür.
3. Kolesterol virüsittir, yani virüsleri öldürür.
4. Kolesterol beyin hücreleri ve sinir ileti sisteminin olmazsa olmaz temel maddesidir. Öyle ki, beyin hücreleri hayatta kalabilmeleri için kan kolesterolüne bağlı kalmayarak, kendi kolesterollerini üretmek mecburiyetindedirler.
5. Organizmada stres hormonları, seks hormonları ve de D vitamininin yapı taşları da kolesterolden ibarettir!
6. Örneğin bebekler için en sağlıklı bir besin maddesi anne sütüdür, bebeklerin en hızlı büyüme çağının temel ve tek gıdasıdır. Anne sütünün nerdeyse % 90’ı kolesterol ve omega-3 yağ asidinden oluşur.
• Kolesterol yüksekliği ile kan şekeri yüksekliğini eşit olarak kabul ederek davranmak büyük bir aldatmaca ve yanılgıdır. Neden?
1. Kolesterol organizmanın her hücresinde üretilen kuvvetli bir antioksidandır ve steroid hormondur. Kan şekeri ise tamamen organizmada gelişmiş olan insülin direnci sonucu yükselmiş, toksik bir maddedir. Kan şekeri güçlü bir oksidandır, yani yüksek kaldığı sürece organizmada toksik olan serbest oksijen radikallerinin aşırı miktarda oluşmasına neden olan tehlikeli bir zehirdir. Kan şekeri yüksekliği ayrıca kanın akışkanlığını bozmakta ve kanın pıhtılaşmasını artırmaktadır.
2. Kan şekeri serbest oksijen radikallerini üretmektedir. Kolesterol de sağlığa zararlı olan bu zehirleri etkisiz hale getirmek, organizmayı korumak için mücadele vermektedir!
3. Bir kardiyolog olarak, koroner kalp damarlarının kolesterolden zengin olduğunu ve aterom plaklarını tıkamadığını bilmeniz gerekmez mi? Senelerden beri kan pıhtısının damarları tıkayarak, kalp krizine ve inmeye neden olduğunu kabul etmiyor muyuz? Kalp krizinin ilk 6-12 saati içinde, acil olarak kan pıhtısını eriterek (tromboliz), kalp adalesinin ölümünü önlemiyor muyuz? Kardiyolog olarak tromboliz dediğimiz tedaviyi acilen, gerek kalp gerekse beyin damarlarındaki pıhtıyı eritmek için bir an önce uygulamaya çalışmıyor muyuz? Damarlarda tıkanıklığının tek sebebi yüksek kolesterol ise neden bütün damarlarda tıkanıklık olmuyor? Mesela, meme arteri by-pass ameliyatlarında kullanılıyor ve neden senelerce tıkanmadan açık kalıyor? Ya da son zamanlarda kollardan damarlar alınarak kalp ameliyatlarında kullanılıyor. Bu damarlarda dolaşan kanda düşük kolesterol mü bulunuyor?
4. Kan pıhtısı neden oluşuyor peki? Bir tek nedeni mi var? Sayalım bakalım:
a. Kandaki insülin hormonu yüksekliği kanın pıhtılaşmasını artırmaktadır.
b. Kandaki insülin hormonu yüksekliği trombositlerin birbirine yapışarak tıkaç meydana getirmelerine neden olmaktadır.
c. Kandaki insülin hormonu yüksekliği trombositlerin damar iç yüzeyini kaplayan hücre tabakasına (endotel tabakası deriz) yapışmasını artırmaktadır.
d. Kandaki insülin hormonu yüksekliği, endotel tabakasından damarların genişlemesi için salgılanması gereken nitrik oksit maddesinin salgılanmasını önlemektedir.
e. Kandaki insülin hormonu yüksekliği, ayrıca en kuvvetli sempatik sinir sistemi uyarıcısıdır, yani damarları büzüştürür ve tansiyonu yükseltir.
f. Kandaki insülin hormonu yüksekliği kuvvetli bir mitojenik gelişmeye (hücre büyümesi) neden olur. İnsülin hormonu, büyüme hormonuna benzer ve kontrol edilemeyen hızlı hücre yapımına, yani hiperplaziye neden olur.
g. İnsülin hormonu kan yağlarını da kontrol eden hormondur.
SONUÇ:
• Karatay Diyeti ve Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitapları, yukarıda saydığımız birçok nedenden dolayı oluşan insülin direncini kırarak halkımızın hastalanmasını önlemek, hastalarımızın daha çabuk sağlıklarına kavuşmalarını sağlamak amacıyla, kolay ve rahat uygulanabilen beslenme ve yaşam biçimi oluşturmaları amacıyla kaleme alınmıştır. Adeta birer hayat bilgisi kitabıdırlar. Kitaplarda yer alan öneriler, gerekçe ve yüzlerce bilimsel makale örnekleri verilerek açıklanmaktadır.
6. “Kolesterol zararsızdır diyen Canan Hoca’nın ‘ailesel hiperkolesterolemi’ nedeniyle çocuk yaşlarında damarları tıkanan, 15 yaşında baypas olan, 18 yaşında kalp krizi geçiren hastalar için ne diyeceğini duymak isterdim. Kolesterol yüksekliğinin hiç bir önemi yoksa çocuk yaşta kalp krizi geçiren bu hastaları nasıl açıklayacağız?”
CEVAP:
• Ailesel hiperkolesterolemi, kolesterol metabolizma bozukluğu olan doğumsal bir hastalıktır. Doğumsal olan bu metabolizma bozukluğu, %1’den düşük oranda olmak üzere bütün toplumlarda görülmektedir. Bu kişilerin hücre zarlarında, anne rahmindeyken ve doğdukları zaman LDL dediğimiz kolesterolü, hücre içine sokacak reseptörler yani kapılar yoktur, bulunmaz. Hücre içine giremeyen kolesterol kanda yüksek olarak dolaşır durur. Bu durum normal fizyolojik bir sonuçtur, bir hastalık değildir. Ailesel hiperkolesterolemili grupta görülen yüksek kolesterol ile insülin direncine bağlı görülen kolesterol arasında bir benzerlik yoktur. Ailesel hiperkolesterolemili kişilerde, sıklıkla vücudun birçok yerinde de sert kolesterol birikimleri (biz buna tıp dilinde kolesterol nodülleri ya da ksantomalar deriz) vardır. Ksantomalar, parmak tendonlarında, dirsek tendonlarında, aşil tendonlarında gelişi güzel yerleşirler. Bazıları da çeşitli damarlarda ve kalp kapaklarında yerleşirler. Özellikle aort kapağına yerleşerek, aort kapak darlığına neden olurlar.
• Ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin birçoğunda da ksantomaya rastlanmamaktadır. Ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin ölüm nedenleri bilinenin aksine yüksek kan kolesterolü değildir. Bu bağlamda birkaç çalışmadan örnekler vermek istiyorum:
1. Helsinki Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde hiperkolesterolemi olan 100 ailesel hasta 14-17 yıl izlenmişlerdir. Bu süre içinde 30 kişinin öldüğünü bildirmişlerdir. Profesör Tatu Miettinen ve arkadaşları 26 kişinin kalp krizi, 4 kişinin de kalp dışı nedenle öldüğünü ve ölenlerin %67’sinin sigara kullandıklarını bildirmişlerdir. İlginç olan ise ailesel hiperkolesterolemili 100 kişinin LDL kolesterolleri, yaşayanlar ve ölenlerde aynı düzeylerdeydi! Aterosklerozun nedeni yüksek kolesterol olmuş olsaydı, kalp krizinden ölenlerin kolesterolünün daha yüksek olması beklenmez miydi? Ailesel hiperkolesterolemi olan 100 kişi tüm izlenmeleri süresince hiçbir kolesterol düşürücü ilaç kullanmamışlardır.
2. Finlandiya Helsinki’de yapılan bu çalışma Kanada, ABD ve İngiltere’de yürütülen birçok çalışmayla da desteklenmiştir.
3. Hollanda da yapılan bir çalışmada da, yalnız bacak damarlarında görülen dolaşım bozukluğunun kan kolesterol düzeyi ile bir ilişkisi bulunmadığını ortaya koymuştur.
4. Hollanda da 22 lipid kliniğinde 2.400 ailesel hiperkolesterolemili kişi izlenmiştir. Altı yıl içinde kalp krizi geçirenlerle geçirmeyenler arasında LDL düzeyleri birbirine eşit olarak bulunmuştur.
5. Diğer bir ilginç çalışma da İtalya’dan bildirilmiştir. Ailesel hiperkolesterolemi kişilerin serebral arterlerinin normal olduğu gösterilmiştir.
6. Başka bir çalışmada ise ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin ince bağırsaklarının, yağların ve kolesterolün kana geçtiği ‘ileum’ denilen bölümü çıkarılmıştır. Bu kişilere ve kontrol grubu olarak ameliyat yapılmamış olan 18 kişiye kolesterol düşürücü ilaç verilerek on yıl süre ile izlenmiş. Kolesterol ilacı alan kişilerin LDL düzeyleri düşmesine rağmen, her iki grupta ortaya çıkan dolaşım sistemi bozuklukları arasında bir fark olmadığı gösterilmiştir.
SONUÇ:
Ailesel hiperkolesterolemi, doğuştan olan bir lipid metabolizması bozukluğudur. Bu kişilerin vücudunda LDL reseptörleri bulunmamaktadır. Yüksek kolesterol, kalp krizi ve ölüm nedeni değildir. Amsterdam Üniversitesi’nden Dr. Angelique Jansen, bu kişilerin protrombin geninde bozukluklar olduğunu, bu nedenle aşırı protrombin üretildiğini göstermiştir. Protrombin kan pıhtılaşmasını artıran önemli bir proteindir. Ailesel hiperkolesterolemili kişilerin dolaşım sistemlerinde kanın pıhtılaşma olasılığı çok yüksektir. Nitekim bu çalışmada, kalp damar tıkanıklığı olan kişilerde protrombin düzeyleri yüksek olarak bulunmuştur. Diğer birçok çalışmada da, ailesel hiperkolesterolemi olan kişilerin kanlarında, fibrinojen ve faktör VIII gibi pıhtılaşma faktör ve proteinleri yüksek olduğu gösterilmiştir.
7. Günde 4-5 kalem pirzola yenir mi?
CEVAP:
• Kırmızı etin glisemik indeksi sıfırdır. Evet, bu nedenle günde 4-5 kalem kuzu pirzolasını öneriyorum. Türkiye’de biz kuzu pirzolası yeriz. 4-5 kalem pirzolada bir avuç içimiz kadar ince kırmızı et bulunur. Koca bir vücut için azdır bile diye düşünüyorum. Halkımıza Amerikan pirzolası olan kocaman 4-5 adet domuz ya da buffalo (Amerikan öküzü) önermiyorum. Bu bağlamda maalesef halkımızın yanıltılmakta olduğuna inanıyorum. Çünkü ülkemizde hiçbir zaman sığır ve öküzün pirzolası tüketilmez. Amerikan öküzü pirzolası ise hiç tüketilmez! Bizler kuzu pirzolası yemeye alışığız.
• Ülkemizdeki kuzu veya danaların yetişme, kesilme ve tüketilme biçimi ile Amerika’daki hayvanların yetiştirilmesi, kesilmesi ve tüketilmesi birbirinden çok farklıdır. Bu konularla ilgili geniş bilgiler Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitabında yer almaktadır.
• Ayrıca beyaz etlerde de kolesterol olduğunu unutmayalım. Neden beyaz et öneririz de, kırmızı et önermeyiz anlamış değilimdir? Tavuklarda da, balıklarda da kırmızı et kadar kolesterol bulunmaktadır çünkü…
9. “Geçenlerde bir hastam muayeneye geldi, kilo verdiği için ağzı kulaklarında… Son bir aydır her gün iki pirzola, iki de yumurta yediğini söylemez mi! Az daha şoka giriyordum. Canan Hoca yumurtanın kolesterolü yükseltmeyeceğini söylüyor, ancak yumurtadaki tek sorun kolesterol değil ki. Bir yumurta sarısında 70 mg Arachidonic asit vardır. Arachidonic asit inflamasyon yapar, romatizmayı, astımı, alerjiyi, damarlardaki iltihaplanmayı azdırır, bu yüzden mümkün olduğu kadar az yenmesi gerekir.”
CEVAP:
• Hastasının sağlığına kavuştuğuna inanıyorum! Sağlıklı bir şekilde kilo vermiş bu yüzden de mutlu… Sayın Dr. Murat Kınıkoğlu, yumurtanın sarısında arachidonic asit bulunur diyor! Bu konuda kendisine katılmam mümkün değil. Arachidonic asit şeması, Karatay Diyeti kitabının 72’inci sayfasında açıkça verilmiştir. Arachidonic asit bitkisel kaynaklı olan omega-6 yağlarındandır. Omega-6 içerikli olan mısırözü ve ayçiçeği gibi çoklu doymamış olan yağlardandır. Omega-6 yağları çoklu doymamış olduklarından, çok çabuk bozulurlar. Çünkü ileri derecede kırılganlardır. Mısırözü ve ayçiçeği yağları ısıya, güneşe ve hava temasına maruz kaldıklarında veya kızartmalarda kullanıldıklarında hemen bozulur yani fazla miktarda ‘de-nature’ olurlar. Aşırı miktarda bozulmaları sonucu vücutta inflamasyona neden olan, pro-inflamutuar dediğimiz, arachidonic asittenen prostaglandin 2’lerin fazla miktarda oluşmasına neden olurlar.
• Ancak hayvansal bir gıda olan yumurtada az miktarda omega-6 yanında fazla miktarda omega-3 de bulunmaktadır. Ortalama 60 gr doğal olan bir yumurta sarısında, 900 mgr bozulmamış omega-3 bulunur. Orta boy 60 gr bütün bir pişmemiş yumurtada, bütün bir canlının oluşması için gerekli birçok temel vitamin, mineral, aminoasit bulunur. Yumurta sarısında bulunan kolin aminoasidi, karaciğer yağlanmasını önlemektedir. Diğer 19 adet aminoasit de bir canlının oluşması için gereken proteinlerin ön ve temel maddeleridir. Bu aminoasitler ise insan proteinine en yakın olan, aminoasitlerdir.
• Burada son derece önemli olan bir noktaya dikkat çekmek istiyorum: Önemli olan yumurtanın pişirilme şeklidir. Yumurtayı çok haşladığımız zaman, eğer sarının etrafında gri-yeşil bir renk oluncaya kadar haşlarsak, yumurtanın hem sarısı hem de beyazı de-nature olmuştur. Yani artık o yumurta değildir, zaten genelde pikniklerde çok pişirilerek hazırlanan katı yumurtanın sarısını ağzımıza aldığımız zaman dağılır, un ufak olur. Ya da yumurtayı kavurup, yakarsak gene onu de-nature etmiş oluruz. Yumurta sarısı bozulduğu gibi beyazı da bozulmuştur içeriğinde aşırı miktarda arachidonic asit ve trans yağlar meydana gelmiştir.
• İşte bu transyağlar tehlikelidir, kanserojendir (kanser nedeni), aterojendir (damar sertliği nedenidir) ve insülin direncinin başlamasının da ana nedenidir. İşte Sayın Dr. Kınıkoğlu’nun açıklamak istediği de bu olsa gerek diye düşünüyorum.
• Yumurtalar kayısı kıvamında haşlandığında ya da köy tereyağında hafif ısıda beyazı biraz yoğunlaştıktan sonra ateşten indirilip (yani yakılmadan pişirilip), tavanın üstü kapatılıp kendi sıcaklığıyla sarısı arzu edilen kıvama gelince tüketildiğinde, zararlı değil, üstünüze üstlük glisemik indeksi sıfır olduğu için çok faydalıdır. İnsülin direncinin kırılmasını sağladığı ve uzun süre tokluk hissi verdiği için sağlıklı kilo verilmesini sağlar.
• Ayrıca sindirim sisteminde uzun süre kalacağından kan insülin düzeyinin aşırı derece dalgalanmasını ve sık sık açlık krizlerimizin oluşmasını önler. (Bakınız Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık, Hayykitap, Kasım 2011, Sayfa 147-153)
• Yeri gelmişken önemli bir noktayı daha açıklamak istiyorum. Yumurtanın kolesterolü yükselttiği bilgisinin nereden ve nasıl çıktığını anlatmak istiyorum. ABD’de 1950 yıllarında General Mills firması mısır gevreği üretmeye başlamıştır. Adı geçen firma, işlenmiş olan ve aşırı miktarda şeker ve trans yağ içeren mısır gevreklerinin kahvaltı masalarında yerini alması amacıyla yumurtayla araştırmalar yaptırmıştır. Yıllarca sonra açıklandığına ve öğrendiğimize göre, bu araştırmalar maalesef taze doğal yumurtalarla yapılmamıştır. Bu araştırmalarda, ‘yumurta tozu’ kullanılmıştır. Yumurtalar fabrikalarda toz haline dönüştürülüp deneklere sunulmuştur. Yumurta toz haline geldiğinde, yukarıda da belirttiğim gibi doğallığını kaybeder, yüksek miktar da trans yağlar oluşur ve arachidonic asit aşırı miktarda yükselir. Yumurta tozu son derece tehlikeli bir zehir, bir toksindir artık! Aşırı miktarda vücuda giren toksinleri etkisiz hale getirmek, vücudu bu toksinlerin meydana getirdiği stresden korumak, kurtarmak amacıyla organizma, doğal olarak aşırı miktarda, güçlü bir antioksidan olan kolesterol üretecektir. Sonuç olarak kandaki kolesterol bu nedenle yükselmiştir. Amerikan Kalp Derneği (kısacası AHA) 2002 yılında, trans yağların bütün yağlardan (doğal doymuş yağlar da buna dâhil) tehlikeli olduğunu bildirmiştir.
2. “Canan Hoca meyvenin zararını ispatlamak için “Bir elma yedikten sonra midenizin ezilmesi bundandır” diyor. Ben üç elma yiyorum midem ezilmiyor. Dünyada meyvenin faydaları üzerine yapılmış binlerce çalışma varken, ‘günde bir meyve yiyin’ demeyi doğru bulmuyorum. Ben şahsen hastalarıma günde beş porsiyon meyve yemelerini öneriyorum.”
CEVAP:
• İlk önce şunu belirtmek istiyorum ki, meyveler ve meyve suları içerdikleri A ve C vitaminlerinin kuvvetli birer antioksidan olmaları nedeniyle tabii ki sağlıklıdır. Ancak aynı zamanda bütün meyveler ‘şeker’dir. Her meyve yediğimizde vücudumuza şeker girmekte, kan şekerimiz ve insülinimiz yükselmektedir. Bu da yeterli hareket etmeyen bir toplumda doğal olarak insülin ve leptin direncinin (insülin ve leptin direnci hakkında ayrıntılı bilgileri Karatay Diyeti ve Karatay Diyeti’yle Yaşam Boyu Sağlık kitaplarında bulabilirsiniz) başlamasına sebep olmaktadır. Aşırı miktarda meyve tüketmekle de karaciğer ve pankreas yorulmakta ve yağlanmaya başlamaktadır.
• Bol meyve yiyerek ya da büyük bir bardak (en az 2-3 meyve sıkılarak elde edilmiş) meyve suyu içerek hiçbir zaman insülin direncini kıramayız. Kalori azaltarak verdiğimiz kiloları işte bu sebepten kısa sürede fazlasıyla geri alıyoruz.
• Ben kilo vermek ya da insülin ve leptin direncini kırmak isteyenlerin aşırı miktarda meyve yememelerini öneriyorum. Günde beş porsiyon meyvenin kaynağı da tercüme diyetlerdir! Örneğin ABD’de veya İngiltere’de meyveler tane ile satın alınır. Bizim aldığımız gibi, 2 kg elma, 2 kg üzüm, bir kilo taze incir (oralarda zaten bulunmaz, bilinmez) veya kocaman bir karpuzu kimse evine alamaz. Karpuzlar dilim dilim satılmaktadır bu ülkelerde. Bu nedenle oraların halkı için hazırlanmış diyet listelerinde (ben bunlara ‘tercüme diyetler’ diyorum), meyve fazlasıyla önerilmektedir.
• Ayrıca, ülkemiz insanı son derece hareketsizdir! Biz meyveyi bir öğün yerine yemiyoruz, mükellef bir öğünden sonra kocaman bir meyve tabağını önümüze alıp tüketiyoruz! Özellikle akşam yemeklerinden sonra televizyon karşısına geçip, bir elma, bir armut, 2 mandalina vb yiyip, sonra da yatıyoruz. İşte bu nedenlerle, vücudumuzda insülin direncini başlatıyor ve de artırıyoruz.
• Aslında meyve kısıtlaması yapmadığımı da ayrıca vurgulamak isterim: Çünkü ben kahvaltıda 10-15 zeytin öneren bir kişiyim. Zeytin, glisemik indeksi düşük olan en sağlıklı meyvedir… Ayrıca sabah kahvaltısında, domates, biber, salatalık gibi (bunlar o bitkilerin meyveleridir!) meyveleri öneren biriyim.
• Eğer insülin direncini kırmak istiyorsak veya kilo vermekte zorluk çekiyorsak bir öğün yerine düşük glisemik indeksi doğal bir mevsim meyvesi tüketebilirler.
• Aşırı kilolar gidince ve kan insülin değerleri 5 IU/ml değerine ininceye kadar Karatay Diyeti önerilerini uygulayanlar daha sonra her gün 40-50 dakika yürüyüş yapmak, yemek yedikleri saatlere ve yiyecekleri tüketme şekillerine dikkat etmek şartıyla, sağlıklı olan her şeyi mevsiminde abartmadan yiyebilirler.
• Ayrıca hazır satılan veya taze sıkılmış meyve suları da birçok diyet listesi ve beslenme programında, sağlıklı oldukları iddiasıyla, bol miktarda ve ciddi bir şekilde önerilmekte. Ancak hiçbir diyet listesi veya beslenme programında meyve sularının aşırı miktarda şeker (früktoz) içerdiğinden ve kan trigliseridlerini yükselttiğinden nedense hiç bahsedilmemekte. Oysa meyve şekeri olan früktozun, organizma ve sağlığa bütün diğer şeker türlerinden daha zararlı olduğu bilimsel olarak gösterilmiştir.
• Bir bardak taze sıkılmış meyve suyu da içerdiği lifler tamamen ufalanıp parçalandığı için, hızla kana geçerek kan şekeri ve insülinini çok ani olarak ve fazla miktarda yükseltir. Bunun sonucunda kan şekerinde birden düşüş olur ve kısa sürede reaktif hipoglisemi atağı gelişir. Hemen bir tatlı ya da şekere hücum ederiz! İşte bu şekilde bir bardak meyve suyu insülin direncini sinsi bir şekilde başlatmış olur. İnsülin direnci zaten gelişmiş olan kilolu ve şişman kişilerde ise insülin direncinin artmasına neden olur. Obezlerde şekerin hızlı emilimi, sık sık acıkma nedenidir ve aşırı miktarda besin alımını tetikler. Ayrıca fruktoz ve yüksek kan şekerinin bağışıklık sistemini zayıflatarak birçok immün sistemi hastalıklarına ve kanser hastalıklarına da neden olduğunu, detaylarıyla, Kansere Çözüm Var, Hayykitap, Ekim 2011 kitabında ‘Şeker Neden Tatlı Tatlı Zehirler?’ başlıklı bölümde açıklıyorum.
SONUÇ:
• Yüksek fruktoz içeren meyveleri aşırı miktarda tüketmek, fizik aktivitesi son derece az olan, obez ve göbekli bir toplum için zararlı olmaktadır.
Prof. Dr. M. Canan Efendigil Karatay
İstanbul Bilim Üniversitesi Tıp Fakültesi
İç Hastalıkları ve Kardiyoloji Anabilim Dalları Öğretim Üyesi
Murat hocaya katılıyorum. Taş devri diyeti tamamen saçmalık ve bilimsel olarak da hiçbir geçerliliği yoktur. Şu videodaki bilim insanı, paleo diyetin saçmalığını bilimsel olarak anlatıyor;
https://www.youtube.com/watch?v=BMOjVYgYaG8
Güzel bir tartışma olmuş öncelikle yazıyı hazırlayanlara emekleri için teşekkür ederiz.Farklı görüşlerin sunulması açısından da çok olumlu buluyorum.
Aklıma takılan bazı noktaları yazmak istiyorum.Her diyetin sağlıklı olduğunu yada her zayıflatan beslenme şekillerinin sağlıklı olduğunu kimsenin kabul etmediğini düşünüyorum. Bilmem kaç milyon yıl önceki insanların beslenme şekillerinin en sağlıklı olduğunu söylemekte mümkün görünmüyor.Çünkü o zamanlarda insanların sağlıklı olmak için ne yapmalıyız diye bir araştırma yapmadıklarını biliyoruz 🙂 Buradan yola çıkarak ilk insanlar en sağlıklı beslenen insanlardı demek doğru olmayacağı kanısındayım.Sadece organik beslenmenin insan ömrünün limitlerini zorlamaya yeterli olacağı kanısında değilim.Ki o zamanlardaki beslenme şekli nasıldı kim bilir.
Yüzde 70 insanın vücut tipi etçil ağırlıklı denmesini bende anlayamadım.İnsanlar vücut tiplerine göre mi etçil yada otçul oluyorlar ? O derece bir ayrım var mı cidden ?
Araştırma sonuçlarına bakacak olursak ne derece ağırlıklı bilmiyorum ama her 2 tarafı da destekleyen sonuçlar olduğunu görüyoruz.Prof.Ahmet Aydın hocamız kendi savunduğu kolesterol konusunda azınlıkta olduklarını kabul ediyor.O zaman azınlıkta olan doktorları ve araştırma sonuçlarını mı kaale alacağız yoksa geniş kabul görmüş ve çoğunluğun savunduğu konuları mı kaale alacağız ? Bu riske girer miyim açıkçası girmem.Doktorların bile bu konularda kafalarının karıştığına eminim.
Halk ne yapsın peki ? Ortak paydayı almaya çalışabiliriz.Zaten halk düzeyinde bu tartışmalara gelene kadar yapılması gereken o kadar çok şey var ki.Biz onları geçememişken bu tartışmalar biraz ileri kalıyor.Halk öncelikle sağlığını hastalanmadan önce ilk plana koyarak ona göre beslenme ve yaşama şeklini düzenlemesi gerekiyor.
Ben 1 senedir vegan yaşamaya çalışan birisiyim.Düzenli spor yapmaya başladıktan sonra hızlıca kilo verdim.Nasıl beslenirseniz beslenin hareketsiz iseniz hepsi boşa gidiyor.Bunu bir bütün olarak görmek gerekiyor.Ancak insanımızın spor yapmasını geçtim yapanlar bile kısa süreli bedensel görünüme odaklanılmış şekilde ve yanlış şekilde spor yaptıklarını biliyoruz.
1. sorum. Günde sadece 30 dk yürümek insanın spordan alabileceği maksimum faydayı sağlar mı ?
2. sorum. Doğal organik nerede nasıl hangi yemlerle yetiştiğini bildiğimiz hayvansal ürünlere ulaşamıyorsak eğer endüstriden tüketmemiz doğru mu ? 2 tarafta çok sağlıksız olduğunu dile getiriyor.Peki ulaşamaz ise yememek mi daha sağlıklı yoksa ne olursa olsun yemek mi ? (Ailem için soruyorum yoksa ben vegan besleniyorum).
3. sorum. Etrafımızı saran bu kadar endüstriyel hayvancılık sektörü varken insanlara sınırsızca yiyebilirsiniz diyerek onları zorlayıcı şekilde bu sektöre itmiyor muyuz ? Çünkü yemezseniz hasta olursunuz deyip bol bol yiyin dedikten sonra insanların tamamının tamamen organik ürünlere ulaşabileceğini düşünmemiz çok yanlış olacaktır.Bu durumda insanlar da oluşan yargı şu şekilde olacaktır.Doktor bey bol bol yiyin dedi hatta yemezsem hasta olurmuşum dedi o yüzden kasap market ne varsa hayvansal ürün alıp yemem gerekiyor, organik olursa daha iyi tabi ama elimden bu geliyor ancak gibi bir yaklaşımın oluşmaması mümkün değildir.Kısacası endüstriye karşı sağlam bir duruş sergilendiğini düşünmüyorum.Hatta bu şekilde hareket ederek daha çok endüstrinin kazandığını düşünmekteyim.Sonuçta endüstrinin sağlıklı olduğunu söyleyemeyeceklerine göre ?? Ayrıca endüstrinin çevreye verdiği zararlar ile hayvanlara yapılan eziyetlerin gündeme gelmemesine şaşkınlıkla bakıyorum.Tabi kolay değil bunları cesaretle söylemek zor olsa gerek.
Bunlar dışında alternatifleri olmasına rağmen hayvanların sömürüldüğü neredeyse hiçbir alan kalmamıştır.Giyim, kozmetik ve eğlence sektörü gibi birçok sektörde bunu görmek mümkündür.Ama nedense etin sağlık için olduğunu söyleyen vicdanlı ve inançlı insanlar bu konularda hiçbir engelleyici çaba göstermemektedirler.Bu da ne kadar tezatlık içinde olduğumuzun bir göstergesidir.
Türkiye’de hiçbir zaman yağa karşı asla yemeyin gibi bir söylemi duymadım.Belki benim hatam ama Akdeniz Türk mutfağında her zaman aşırı yağlı olduğunu bilmeyen yoktur.Eskiden margarin ve ayçiçek yağı yada mısırözü yağı kullanılırdı.Bir süredir zeytinyağı ve fındık yağı kullanıyor ailem.Ben tüketmiyorum ama bazen bulurlarsa tereyağı kullanıyorlar.
4. sorum.Taş devrinde bu tarz yağları mı kullanıyordu insanlar ? Etteki yağları tüketebilirler ancak.Aynı şekilde süt ve süt ürünleri tüketimi de yoktu.
Canan hocanın tv’deki son konuşmalarından birinde vejetaryenlerin hayvanları düşünerek yemediklerini ve proteini başka besinlerde de alabileceklerini söylediğini duydum.Yoksa bu yöne doğru bir kayış mı var 🙂 Prof.Ahmet hocamızda insanların yüzde 30’sunun otçul olduğunu ima etmesi gibi.
Bitkisel beslenmenin çeşitliliğine bakacak olursak eğer bitkisel beslenerek yaşanabileceğini söylemek hiçte zor olmayacaktır.Oysa tam tersi tamamen hayvansal besinlerle yaşamak demek herhalde çok daha büyük zararları olacaktır.
Eskiden fasulye nohut ne varsa hepsinin içine et atılırdı.Şehirde yaşayan dede ve babaanne tarafındakiler hep orta yaşta vefat ettiler üstelik aşırı kilolu değillerdi ve o zamanda insanlar daha çok hareket ederdi.Etler ve diğer besinler daha organikti.
Oysa ki daha köye yakın yaşayan anneanne yada dedem gibi onların sülalesi daha uzun ömürlü yaşam sürüyorlar.
Şu bir gerçek ki insanoğlunun bünyesi her ortama uyum sağlayacak şekilde yaratılmış.Zararlı olacak şeyler bile yenilse belli bir ömre kadar vücut kendisini korumayı biliyor.Zehir bile içilse uzun yıllar sorun yaşamayan insanları görmemiz mümkün.Tabi ki bu demek değil ki bunları tüketelim ama vücudun ne kadar sağlam bir bünyeye sahip olduğunu gösteriyor.
Açıkçası vegan olmama rağmen insanın bünyesi itibariyle tamamen otçul diyemesek bile bitkisel besinlerle dengeli beslenmesinin özellikle şu anki yaşam şekline göre çok daha faydalı olduğunu düşünmekteyim.Belki de doğa bize 2 şeklide sunmuş ve tercihi bize bırakmış olabilir.
Ancak kendi sağlığını bile önemsemeyen bir çoğunluğun karşısında neyi sunsanız kabul edilmeyecektir zaten.İnsanların öncelikle dediğim gibi sağlıklarını hastalanmadan önce ilk plana koymaları gerekmektedir.Gerisi onların araştırmasına göre neye inanıyorlarsa o şekilde yaşayabilirler.Bu bile çok önemli bir değişim olacaktır.
Damak tadı, alışkanlıklar, gelenekler ve sorgulanmayan birçok şey var hayatımızda.Şehir hayatına geçiş ile endüstrinin gelişmesiyle birlikte yediklerimizin nasıl üretildiği ile aramıza büyük mesafe koydular.Bunlar sorgulanmadığı sürece insanın sağlıklı yaşaması mümkün olmayacaktır.
Herşeyin ticarileştiği bir zamanda bu konularında aşırı ticari olduğunu söylemek hiçte zor değil.Prof.Osman Müftüoğlu bir konuşmasında şunu söylemişti.Diyet konusu çok kirlenmiştir.Bu cümleyle birçok şeyi anlamam mümkün.
Birgün bu konuların daha fazla netlik kazanması ümidiyle.