Yağlı ve Şekerli Beslenme Beyin Fonksiyonlarını Zayıflatıyor

Yüksek Yağ ve Yüksek Şeker İçeren Diyetler Bilişsel İşlevleri Etkiliyor

Sydney Üniversitesi’nin yeni araştırması, yüksek yağ ve şeker içeren beslenme düzeninin bilişsel işlevleri olumsuz etkilediğini ortaya koydu. İlk kez insanlarda yapılan bu çalışma, özellikle rafine şeker ve doymuş yağ açısından zengin diyetlerin mekânsal yön bulma yeteneğini zayıflattığını gösteriyor. Bulgular, sağlıklı beslenmenin beyin sağlığı için erken yetişkinlikte bile kritik olduğunu vurguluyor.

Beslenme ve Beyin Sağlığı Arasındaki Bağlantı

Sydney Üniversitesi’nden yapılan yeni bir araştırma, yüksek yağ ve yüksek şeker (YYŞ) içeren diyetlerin beyin fonksiyonlarını olumsuz etkilediğini ortaya koydu. International Journal of Obesity dergisinde yayınlanan bu çalışma, YYŞ diyetlerin fiziksel sağlık üzerindeki bilinen zararlarına ek olarak, bilişsel yetenekler üzerinde de ciddi bir etkisi olduğunu gösteriyor.

Bu araştırma, insanlarda YYŞ diyetlerin birinci şahıs mekânsal yön bulma yeteneği üzerindeki etkisini test eden ilk çalışma olma özelliği taşıyor. Mekânsal yön bulma, bir yerden diğerine giden yolu öğrenme ve hatırlama yeteneğidir ve bu süreç, beynin hipokampus bölgesinin sağlığını yansıtır.

Çalışma Nasıl Yapıldı?

Araştırmayı Psikoloji Okulu’ndan Dr. Dominic Tran liderliğinde yürüten ekip, 18-38 yaş arası 55 üniversite öğrencisini çalışmaya dahil etti. Katılımcılar:

• Şekerli ve yağlı gıda tüketimlerini bildiren anketler doldurdu.
• Sayı hatırlama egzersiziyle çalışma belleği test edildi.
• Vücut kitle indeksi (VKİ) ölçüldü.

Deneyde, katılımcılar bir sanal gerçeklik labirentinde altı kez bir hazine sandığını bulmakla görevlendirildi. Labirent, katılımcıların rotalarını hatırlamasına yardımcı olacak işaretlerle çevriliydi. Her denemede başlangıç noktası ve hazine sandığının konumu sabit kaldı.

Katılımcılar, dört dakika içinde hazineyi bulursa bir sonraki denemeye geçti. Bulamazlarsa, sandığın bulunduğu konuma ışınlanarak 10 saniye boyunca bu konumu öğrenmeleri sağlandı.

Yedinci denemede, hazine sandığı labirentten kaldırıldı ve katılımcılardan sandığın önceki konumunu yalnızca hafızalarına dayanarak işaretlemeleri istendi. Diyetlerinde daha az yağ ve şeker bulunan katılımcılar, bu son testte daha yüksek doğrulukla konumu belirleyebildi.

Bulgular: Diyetin Bilişsel Etkisi

Dr. Tran, “Çalışma belleği ve VKİ’yi kontrol altına aldıktan sonra, katılımcıların şeker ve yağ tüketimi, yedinci testteki performansın güvenilir bir göstergesi oldu,” diyor.

Bulgular, YYŞ diyetlerin özellikle hipokampus bölgesini etkileyerek mekânsal yön bulma ve hafıza oluşumu gibi bilişsel işlevlerde bozulmaya yol açtığını gösteriyor. Ancak Dr. Tran, bu durumun kolayca tersine çevrilebileceğini vurguluyor: “Diyet değişiklikleri, hipokampus sağlığını iyileştirebilir ve böylece çevremizde yön bulma yeteneğimizi geliştirebilir. Örneğin, yeni bir şehri keşfederken veya eve yeni bir rota öğrenirken.”

Beslenmenin Erken Yetişkinlikte Önemi

YYŞ diyetlerin obezite, metabolik hastalıklar, kalp-damar hastalıkları ve bazı kanser türleri riskini artırdığı uzun süredir biliniyor. Ayrıca, bu tür sağlıksız beslenme alışkanlıklarının orta yaş ve yaşlılıkta bilişsel gerilemeyi hızlandırdığı da tespit edilmişti. Ancak bu çalışma, erken yetişkinlikte, yani bilişsel işlevlerin genellikle sağlam olduğu bir dönemde bile diyetin beyin sağlığı için kritik olduğunu gösteriyor.

Dr. Tran, “Bu araştırma, iyi beslenme seçimlerinin sağlıklı beyin fonksiyonlarını sürdürmek için ne kadar önemli olduğunu vurguluyor,” diyor.

Çalışmanın Sınırlılıkları ve Geniş Uygulanabilirlik

Dr. Tran, çalışmada kullanılan örnek grubun genel nüfusu tam olarak temsil etmediğini, ancak bulguların daha geniş bir kitle için geçerli olduğunu belirtiyor. Katılımcılar, genel nüfusa kıyasla daha sağlıklı bir gruptu. Dr. Tran, “Eğer örnek grubumuz genel nüfusu daha iyi yansıtsaydı, diyetin mekânsal yön bulma üzerindeki etkisi muhtemelen daha belirgin olurdu,” diyor.

Gelecek İçin Öneriler

Bu çalışma, sağlıklı beslenmenin yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda bilişsel sağlık için de kritik olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor. Dr. Tran, bireylerin rafine şeker ve doymuş yağ tüketimini azaltarak hem beyin sağlıklarını koruyabileceğini hem de günlük yaşamda daha iyi yön bulma yeteneklerine sahip olabileceğini belirtiyor.

Dr. Tran, Avustralya Araştırma Konseyi Erken Kariyer Araştırma Ödülü (DECRA) sahibidir ve bu çalışma, onun liderliğinde yürütülen yenilikçi araştırmaların bir örneğidir.

Yayın Tarihi ve Kaynak

Yayın Tarihi: 21 Nisan 2025
Kaynak: Sydney Üniversitesi
Referans: Dominic M. D. Tran, Kit S. Double, Ian N. Johnston, R. Frederick Westbrook, Irina M. Harris. Consumption of a Diet High in Fat and Sugar is Associated with Worse Spatial Navigation Ability in a Virtual Environment. International Journal of Obesity, 2025; DOI: 10.1038/s41366-025-01776-8