Sıcağı sıcağına bir haber veriyoruz. Dünyanın en saygın bağımsız takviye besin bilgi kaynağı sitelerinden biri, Hindistan’da satılan bazı Herbalife ürünlerinin karaciğer hasarı verdiğini, ağır metal barındırdığını, toksik bileşenler içerdiğini, yüksek patojenik bakteriler içerdiğini ve psikotrop madde içerdiğini gösteren ve iki yıl önce saygın bir bilimsel dergide yayınlanan makalenin neden geri çekildiğini, makalenin başyazarına soruyor. Burada size bu söyleşiyi çok kısaca özetlemeye çalışacağız. (Soru ve cevaplar da özetlenmiştir.)
Öztten önce PubMed kaynağından “geri çekilen” makalenin bağlantısını verelim: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31024209/ “Slimming to the Death: Herbalife®-Associated Fatal Acute Liver Failure-Heavy Metals, Toxic Compounds, Bacterial Contaminants and Psychotropic Agents in Products Sold in India”
“Ölümüne Zayıflama: Herbalife”
Makalenin başyazarı Dr. Cyriac Abby Philips hâlihazırda hekim ve biliminsanı olarak danışman pozisyonunda Kochi’deki The Liver Unit and Monarch Liver Laboratory of the Cochin Gastroenterology Group bünyesinde; ayrıca Hindistan’ın devlete bağlı Sree Chitra Tirunal Institute Tıp Bilim ve Teknolojileri fakültesinde Hücre ve Doku Kültürü Birimi’nde klinik ve tıbbi danışman olarak komisyon üyesi olarak yer alıyor.
Bu araştırmanın sahibi kim?
Dr. Phillips ayrıca Amerikan Karaciğer Hastalıkları Derneği’nden (AASLD) iki defa ödül alıyor (2015, 2017). Yine aynı derneğin genç araştırmacı ödülünü de üç defa kazanma onuruna erişiyor. Ayrıca Avrupa Karaciğer Araştırmaları Derneği (EASL) de kendisine 2015 ve 2017 yıllarında Genç Araştırmacı Ödülü veriyor.
160’dan fazla hakemli yayını olan doktorun yayınları new England Journal of Medicine, journal of Hepatology ve American Journal of Gastroenterelogy gibi saygın tıp bilimi dergilerinde yayınlanmış vaziyette. Kendisine @drabbyphilips Twitter adresinden de ulaşabilirsiniz.
Yayın yazarına göre neden geri çekilmiş?
Soru: Yayınlarınızdan biri, Herbalife kullanan ve “ani karaciğer yetmezliğinden” (acute live failure) sebebiyle ölen genç bir kadının vakasına odaklıydı ve geri çekildi. Neler olduğuğunu bize anlatır mısınız? (İlgili kadın, 2 ay boyunca 3 adet Herbalife ürünü kullanırken ölmüştür.)
Cevap: Bitkisel ve takviye gıdaların karaciğer yetmezliğine neden olduğu literatürde görülmektedir. Bu durum herbalife ürünleri için de geçerlidir. Birden çok bilimsel araştırma zaten bu ürünlerin etkilerini ele almıştır.
Ağustos 2018’de “Ölümüne Zayıflama: Herbalife” makalemizi Journal of Clinical and Experimental Hepatology (JCEH) dergisinde yayınlamıştık. Bu yayından sonra Herbalife şirketinin personelleri bana ulaşarak çalışmamızdaki kanıtları görmek istediler. Ben de onlara tüm bulgu ve delillerin yayında zaten yer aldığını söyledim. Ardından, derginin bağlı olduğu Elsevier, bana bir e-posta göndererek, Guelp Üniversitesi’nden (etkinlikleri Herbalife tarafından fonlanan bir üniversite) Prof. Steven McMaster’ın Elsevier’in makalemi geri çekmesi için uzun bir sorun listesi gönderdiği e-postasını yönlendirdi. Elsevier benden bu uzun listedeki her maddeye tek tek yanıt vermemi istedi. Makalemin diğer yazarlarıyla birlikte bu uzun listedeki her bir maddeye tek tek gereken bilimsel yanıtları verdik. Bizler sağlam bilimsel delillere dayanarak yanıt vermiştik ve bu yanıtımızdan sonra Prof. McMaster’dan bir daha herhangi bir yanıt almadık.
Daha sonra, Planitox adlı Herbalife tarafından fonlanan başka bir yerde çalışan Dr. Zambrone ve arkadaşları tarafından yazılmış bir e-postanın JCEH’in Genel Yayın Yönetmeni’ne gönderildiğini, onun da bana tekrar gönderilmesini yaşadık. Genel Yayın Yönetmeni benden tek tek bir yanıt yazmamı istedi. Ben de bunu tekrar yaptım ve bu yanıtım da dergide yayınlandı. Bunun üzerine Delhi’deki DSK Hukuk Firması’ndan, “daha fazla delil üretmekle” suçlandığım bir yasal bildirim aldım. Bu yasal bildirimi de çalışmamızı geçerli kılan tüm bilimsel kanıtlarla birlikte yanıtladım ve bu yanıtımda bu çalışmanın yayınlanmadan önce meslektaşlarımın kontrolünden geçtiğini belirttim. Ölen kadının çektiği çile ve acılı ailesiyle yapılan, The Lede adlı çevrimiçi haber sitesindeki haberi de onlara gönderdim (Medyanın geri kalanı Herbalife’ın hukuki baskısından ötürü bu tip haberleri yapmaktan korkuyordu).Bilmediğim şey şuydu ki, Herbalife, bana gönderdiği yasal bildirimlerin benzerini derginin çalışanlarına da göndermişti.
Bu yasal ihtarlar dergide panik yarattı. Genel Yayın Yönetmeni beni çağırarak çalışmamızı tekrar gözden geçireceklerini bildirdi. Bunu kabul ettim. Ayrıca benden biyopsi raporu dâhil ilgili hastanın orijinal bilgilerini de istedi, ki bu hastanın ifşası demek oluyordu. Bunu da kabul ettim. Tekrar gözden geçirme bittikten sonra bilgilendirildim ve yayın geri çekilmedi. Bu da çalışmanın güvenilir olduğunu gösteriyordu.
Sonra aniden, Elsevier’den bir e-posta aldım ve yasal sebeplerden ötürü makalemin geri çekildiğini öğrendim. Herhangi bir seçenek sunmadan makaleyi geri çektiler. Gerekçeler “hukuki” idi. Ardından “Derginin Mart-Nisan 2019 sayısında yayınlanan bu makale, JCEH’in Genel Yayın Yönetmeni ve Hindistan Ulusal Karaciğer Çalışmaları Derneği’nin (INASL) talebi üzerine kaldırıldı. INASL ve JCEH artık makalenin içeriğini ve çıkarılan sonuçları desteklememektedir çünkü makalenin altında yatan verilerin bilimsel metodolojisi, analizi ve yorumlanması, çıkarılan sonuçlar için yetersizdir ve kaldırılmasıyla makaleye artık güvenilemez.” şeklinde bir açıklama yaptılar. Bu bilimsel olmayan, ahlaki olmayan, tamamen hatalı bir açıklamadır; çalışmanın yazarlarına ve bilimin ruhuna hakarettir. INASL ayrıca dergiye, kendini kurtarması ve makaleyi kaldırması için tavsiyelerde bulundu.
Tüm çalışma, bu çalışmaya dayanan itirazlar ve bizim yanıtlarımız da dergiden tamamen kaldırıldı. Bana veya diğer yazarlara bir bildirimde bulunulmadı.
Soru: Siz buna itiraz ettiniz mi?
Makalem ve buna bağlı iki detaylı açıklamam, Herbalife’ın tehditlerini tatmin etmek ve dergiyi kurtarmak için hiçbir bildirimde bulunmaksızın yayından çekildi. Yayıncı ve dergi, endüstri odaklı bu bilim dışı yaklaşımın yol açtığı kargaşayı görmezden geliyor. Elsevier’e bu konuyla ilgili bir yanıt gönderdim ve yanıt alamadım. İNASL ve JCEH de sessizliğini koruyor –sorunun bir süre sonra ortadan kalkmasını umarak ölü taklidi yapıyorlar. Ancak ben bu konuyu tahkim için Yayın Etiği Komitesi’ne gönderdim (Committee on Publication Ethics, COPE). Onların araştırması devam ediyor.
Ayrıca, numune analizine ilişkin ham meta verileri, ürün ham metagenomik sonuçları ve hastanın kör (blinded) biyopsi raporlarını da Zenodo’ya (CERN’in araştırma havuzu) yükleyerek makalemizin güncel bir sürümünü hazırladık. Dergiye ve yayıncıya yasal açıdan karşı çıkmak son çaremizdir. Ancak bizler yoksul bir ülkenin maaşla çalışan bilimcileri olsak da bu savaşı daha üst mercilerde sürdürmek zorundayız.
Söyleşinin yayınlandığı orijinal sayfaya ve söyleşinin tamamına buradan ulaşabilirsiniz. Buradaki çeviri haber, yayın konularımızla ilgili olup haber değeri olduğu için paylaşılmıştır ve Zinde Türkiye olarak bizim resmî ifadelerimiz değildir.
