İnsanoğlunun fiziksel kapasitesini artırmak için biraz olağan dışı beslenme düşüncesi, günümüzden çok daha öncesine uzanıyor. Geleneklere bakarak her kültürün farklı uygulamaları olduğunu anlasak da elimize ulaşan en eski kanıt Antik Yunanlılardan gelmiş durumda. Uzun koşu yarışları düzenleyen Sümerler atletlerine neler öneriyordu bilmiyoruz ama Antik Yunan’da Olimpiyatlar’a hazırlanan atletlere bol bol biftek yemeleri gerektiği söylenmiş ve anlaşılan bu konu o kadar önemliymiş ki, kitaplara yazılma ihtiyacı duyulmuş. Bununla da yetinmeyip çeşitli bitki kürlerinin dâhilî ve haricî kullanımlarından medet umulmuş.
Günümüzde ise atletlere, öğünlerinde yine biftek gibi tam gıdalar önerilse de artık sporcu destek ürünleri dediğimiz özel bir besin grubu da var. Milyar dolarlık bir pazar olduğundan bilgi kirliliği her zaman yaşansa da birçok sporcu takviyesinin doğru kullanımla atletleri desteklediğini söyleyebiliriz. Alan memnun, satan memnun demekle yetinmeyen vahşi kapitalizm ise, rekabet kırbacını ürün geliştiriciler üzerinde şaklattıkça yıllar içinde bu sektörde daha gelişmiş teknikler, daha farklı ürünler ortaya çıktı. İşte “bar” ve “jel” tarzı ürünlerin son tüketiciye ulaşmasını da bu gelişime borçluyuz.
1950’lerde yüksek proteinli tozlaştırılmış besin desteklerinin icadını takip eden birkaç yıl içinde, ilk ticari protein barları da piyasaya sürülmüş. 1980’lerin sonunda ise ilk ticari sporcu jellerinin satışına başlanmış. Oysa bizim için tüm bunlar öyle yeni ki, onlarca yıllık tarihleri olduğu pek aklımıza gelmiyor. Bunun sebebi, hammadde tedariki ve üretim bantlarındaki yeni gelişmelerin fiyatlara yansıması, görece ucuzlaması ve uluslararası pazara açılmasının zaman almasıydı.
İyi, güzel; peki, bu ürünler gerçekten işimize yarar mı? Neden ve nasıl kullanmalıyız?
Kullanım
Jel grubu ürünlerin neredeyse tamamı yüksek hızda sindirilen basit karbonhidrat ağırlıklı karışımlarken bar grubu ürünlerde skala oldukça geniş. Ballı bademli klasik ezmeniz de bir bar, X markasından aldığınız yüksek whey’li protein çikolatası da. Dolayısıyla, kullanımı belirleyen şey, sizin hedefiniz oluyor ve hedefinize en uygun yanıtı veren bir bar ya da jel seçmelisiniz. Protein barları, vücut geliştirme yapanların atıştırmalığı olabildiği gibi, diyet yapanların öğle yemeği yerine de geçebiliyor. Jeller ise daha spesifik kullanım alanına sahip ve genelde dayanıklılık sporuyla uğraşan sporcuların tercihi. Günümüzde jellere yalnızca hızlı sindirilen karbonhidratlar değil, terle kaybedilen başta sodyum gibi mineraller de ekleniyor. Ancak jellerin enerji yoğunluğu, yalnızca minerali karşılayan sporcu içeceklerine göre yüksek olup sıvı oranı düşük olduğundan, jelle birlikte ayrıca su içilmesi de gerekiyor. Bazı jel karışımları ise için de tüm bunlara ek olarak bir miktar aminoasit de barındırıyor. Rekabet burada da devreye giriyor ve kimi markalar ürünlerin albenisini artırmak için kafein gibi ek maddeler de ekliyor (kafein, belirli bir dozun üstü doping sayılan etkili bir aerobik destekleyicidir).
Sportif hedefiniz ne olursa olsun, destekleyici bir ürün olarak proteinli barlar neredeyse her branştan sporcunun ve hobi seviyesinde spor yapan neredeyse herkesin kullanımına uygun. Bu barların antrenmandan hemen sonra kullanılması en ideal kullanım diyebiliriz. Bununla birlikte gün içerisinde çantanızdaki bir protein bar, duruma göre, sizin kurtarıcınız olabilir. Proteinli barları evde hazırlamak mümkün olsa da hevesinizi kısa sürede yitireceğiniz için hazır almak daha kolay oluyor. Ürünler toz şeklindeki destekler kadar olmasa da oldukça kuru olduğu için uygun şartlarda uzun süre saklanabiliyor ve tek bir bar koca bir öğünde ihtiyaç duyacağınız protein miktarını karşılayabiliyor (çok ağır biri değilseniz).
Jeller ise yine taşıma oldukça kolay olan, dayanıklı ürünler ve başta ultra-maratoncular ve bisikletçiler olmak üzere dayanıklılık sporcularının kurtarıcısı. Bilimsel yönden bu ürünlerin ne denli işe yaradığı tartışması ise hâlâ su götürüyor. Zira, insanoğlunun üstün kapasitesi düşünüldüğünde, hiçbir destek kullanmadan da uzun saatler koşması mümkün. Ancak söz konusu ultra-maraton gibi sıra dışı aktivitelerse, jel veya başka bir besin desteği neredeyse zaruri.
Avantajları
Bar ve jel grubu ürünlerin temel avantajı, porsiyonlarını taşımanın, hatta birkaç porsiyonu bir arada taşımanın çok kolay olmasıdır. Bir bisikletçinin sürüş sırasında shaker’ında karbonhidrat tozunu hazırladığını düşünemeyiz ama aynı sporcu bir jel poşetini kolayca hüpletebilir.
Ürünlerin bir diğer avantajı ise, daha evvel bahsettiğimiz gibi, hızlıca sindirilmeleri. Özellikle jeller bu konuda oldukça tatmin edici değerler sunuyor. Protein barlar ise çoğunlukla içinde protein ve hatta yağ türevleri de barındırdığından, sindirimleri bu kadar hızlı olmaz (yine de tam besinlere göre çok daha hızlı sindirilirler).
Dezavantajları
Ürünlerin dezavantajı olduğunu söylemek pek mümkün değil, zira, tıpkı buğday unu gibi, bu gibi ürünler de aslında başka besinlerin işlenip bir anlamda “ön sindirime” uğratılması ve midemizde çok daha hızlı sindirilmesi prensibinden yararlanıyor. Doğal şeyler yani. Ancak yine de yüksek şeker miktarları düşünüldüğünde, doğru zamanda ve doğru yerde kullanmak gerekiyor. Yani, ilk olası dezavantaj: Yanlış şekilde uzun süreli kullanmak. Böyle bir kullanım sağlık noktasında küçük bir risk artışına sebep olabilir. Sonuçta takviye besinlerin, adı üstünde, takviye olduğunu unutmayıp doğru düzgün beslenmek gerekiyor.
Bir diğer dezavantaj ise, bizim gibi ülkelerde bu tarz ürünlerin ithal olması dolayısıyla bir miktar daha pahalıya satılması. Yine de önemli bir yarışta veya kendimizle giriştiğimiz mücadele, bu desteklerin anlamlı katkıları düşünüldüğünde, buna değecektir.
Not: Bu yazı 2017 yılında yazılmıştır. Geçen zaman içinde bazı bilgiler güncellenmiş olabilir.
Mustafa Kemal İlşad ÖZKAN, 2009 yılından bu yana fitness ve spor camiasında çok çeşitli görev ve kademelerde çalışmıştır. Yüzlerce fitness makalesinin yanı sıra yayınlanmış 3 fitness kitabı bulunan Özkan, profesyonellere eğitim vermeye devam etmektedir.
İlk yorum yapan siz olun