Ülseri Tanıyın

Ülser: Belirtiler, Tanı, Tedavi

Yazan: Konuk Yazar, Dr. Enes Başak

Mukozanın kas tabakasına kadar olan doku kayıplarına ülser denir. Mide asitlerinin ve enzimlerinin etkisi ile oluştuğuna inanıldığından sindirimsel ülser terimi kullanılmıştır. Erozyon; ülser kadar derin olmayan daha yüzeyel doku kayıplarını ifade eder. Midede bulunan bazı temel hücreler asit ve enzimleri salgılar. Bunlardan parietal hücre asit salgılar, şef hücreler pepsinojen isimli enzimi salgılar, G hücresi ise gastrin isimli enzimi salgılar. Vücutta asit üretimini artıran 3 temel madde vardır. Bunlar; asetil kolin, gastrin ve histamin’dir.

Temel asit üretimi (TAS) açlıkta, maksimal asit üretimi (MAS) pentagastrin veya histamin zerk edildikten sonra salgılanır. MAS; parietal hücre sayısı. TAS/MAS; temel şartlarda fonksiyon gören parietal hücre kitlesini yansıtır.

Sindirimsel ülserler en sık onikiparmak bağırsağında görülür. Onikiparmak bağırsağı ülserleri (OBÜ) mide ülserlerine (MÜ) kıyasla 3-5 misli daha sık görülür. OBÜ’lerin %90’ı bulbus’tadır. MÜ ise en sık olarak küçük kurvatur (incisura angularis) bölgesinde gözlenir. Ülkemizde OBÜ/MÜ oranı 4’tür.

Sağlık araştırmaları ve yaygınlık oranı

Dünyanın değişik kesimlerinde değişik sıklıkta görülür. Yaygınlık oranı; % 1,8. Hayat boyu yaygınlık oranı ise yaklaşık %10 olup H.pylori ve NSAIDs kullanımına parelel seyreder. Erkeklerde yaygınlık oranı; %11-14. Kadınlarda yaygınlık oranı; %8-11. Yaş ilerledikçe yaygınlık oranı artmaktadır.

Cinsiyet dağılımı

OBÜ erkeklerde kadınlardan 1,5-3 misli sık rastlanır (ortalama erkek/kadın: 2). MÜ; erkek/kadın oranı 1-1,5’tur. Son zamanlarda kadınlardaki görülme sıklığında artış görülmektedir.

Mortalite; 100 binde 1. Hastaneye yatış sıklığı; 100 binde 30.

Koruyucu faktörler: mukus, bikarbonat, mukozal kan akımı, prostoglandinler, hücre yenilenmesi.

Saldırgan faktörler: gastrik boşalmanın gecikmesi, safra reflüsü, duygusal stres, genetik, sigara, alkol, NSAII, H.pylori, asit-pepsin salgısı.

Semptomlar (belirtiler)

1) Karın ağrısı; midede, yanıcı, ezici tarzda bir ağrı olup antiasitler ya da yemeklerle azalır. Yemeklerden 1-3 saat sonra ortaya çıkar. Uykudan uyandırabilir (OBÜ: %50-80, GU: %30-40, NUD: %20-40), sırta yayılabilir (midenin delinmesini düşündürür).

2) Bulantı.

3) Kusma; tıkanıklık olduğunu düşündürebilir.

4) Dispepsi; ağrı, yanma, şişkinlik, geğirme.

5) Göğüs ağrısı.

6) İştahsızlık, kilo kaybı.

Fizik muayene

Özgül olmayan bulgular vardır. Mide hizasında hassasiyet olabilir. Çalkantı sesi (klepotaj); midenin onikiparmak bağırsağına açıldığı yerde daralma olduğunu düşündürür.

Tanı yöntemleri

Anamnez alınır, fizik muayene yapılır. Radyolojik inceleme, endoskopik inceleme, asit sekresyon testleri kullanılır.

Radyolojik inceleme

Baryumlu çift kontrast incelemeler yapılmalı. 0,5 cm’den daha küçük ülserler gözden kaçabilir.

Radyolojik bulgular: ülser nişi, hampton çizgisi, carmen’in meniskus belirtisi, onikiparmak bağırsağında deformite, ödem, psödodivertiküller ya da yonca yaprağı görünümü.

Endoskopik inceleme

Tanı yöntemleri içerisinde en güvenilir olanıdır. Biyopsi alma, mide suyu analizi ve sitolojik inceleme yapma imkanı sağlar. Tedavi edici müdahaleler yapılabilir.

Ülserin iyi ya da kötü huylu olması

Ülserin büyüklüğü, mukoza seviyesinde olup olmaması, hampton çizgisi, pililer ülsere doğru ışın tarzında ilerlemesi, kenarında noduler yapılanma, tabanının temiz ya da nekrotik doku ile kaplı olması, peristaltik dalgaların varlığı ya da yokluğu.

Mide ülserlerinde mutlaka endoskopik inceleme yapılmalıdır.

Asit sekresyon testleri ve serum gastrin düzeyi

TAS, MAS, TAS/MAS oranı, serum gastrin düzeyi önemlidir.

Serum gastrin düzeyi ölçme endikasyonları

Multiple ülserler, olağan dışı yerleşimli ülserler, ciddi özefajitle birlikte olan ülserler, tekrarlayan refrakter ülserler, ülserle ilgili yoğun aile öyküsünün olması, postoperatuvar ülser gelişmesi, temel hiperklorhidri, açıklanamayan ishal veya steatore, ailesel pankreas adacık, hipofiz veya paratiroid, tümör öyküsü.

Serum gastrin düzeyi H2 reseptör blokerleri ya da PPI alan hastalarda yüksek çıkabilir.

Ayırıcı tanı

Gastrit, MI, mide kanserleri, plörezi, kolesistit, perikardit, özefajit, İBS, nonülser dispepsi, pankreatit.

Ülser Tedavisi

H2 Reseptör blokerleri, proton pompası inhibitörleri, antimuskarinik ilaçlar, mukoza koruyucular, antiasitler. Tedaviyi etkileyen faktörler; diyet, sigara, alkol, analjezikler.

Ülseri bulunan kişiler asitli içecekler, baharat, acı yiyecekler, salamura, turşudan uzak durmalılardır. Aspirin kullanımına dikkat etmeli, yemek öğünlerini geciktirmemelidirler.

Sindirimsel ülser komplikasyonları

Kanama, delinme, midenin içine işleme, tıkanıklık. Yılda %1-2’dir. Medikal tedavideki gelişmelere rağmen oran değişmemiştir. Gençlerde H.plori azalmış. Yaşlılarda NSAİ kullanımı artmıştır. Fizyopatolojik nedenler bilinmiyor. Bir komplikasyon geliştiğinde diğerlerinin gelişimi sıktır. Kronik ve fibrotik ülserlerde sıktır. Uzun süre ülser hikayesi olanlarda sıktır. NSAİ ilaç alanlarda sıktır. Helikobakter (+) olanlarda sıktır.

Kanama

Ülserli hastaların %14’ünde görülür. Üst GİS kanamalarının %50’sinin nedenidir. Hematemez-melana %50, hematemez %30, melana %20, hematokezya %5, kanama %80-85 spontan durur. 60 yaş üstünde mortalite %10’dur.

Ciddi kanama kriterleri: 3 ünite kan transfüzyonuna rağmen instablite, endoskopik tedavi ile kanama durmaması, hemostaza rağmen kanamanın tekrar etmesi, tekrar görülen kanamada şok gelişimi, yavaş kanamada devamlı kan ihtiyacı olması.

Kanama tedavisi: vital bulguların stabilizasyonu sağlanır. Damar içine PPI veya H2 reseptör blokeri ilaçlar verilebilir. Endoskopik tedavi başarı oranı %90’dur. Lazer, ısı ile birleştirme, kırpma, arteriyel damarlardaki kan akımını durdurma, cerrahi girişim yapılabilir.

Delinme

Ülserli hastaların %6’sında görülür. %60 OBÜ, %20 antrum ülseri, %20 gövde ülseri görülür. Gençlerde önemli neden sigaradır. Yaşlılarda önemli neden NSAİ alımıdır. Helikobakter (+)’liği önemli olabilir.

Klinik: Ülserli hastada ciddi karın ağrısı gelişimi, defans oluşumu, abdominal gerginlik gelişimi, 12 saatte ölüm olabilir.

Tanı: direkt batın grafisinde serbest hava %80 görülür, water soluble kontrast madde içirilebilir. Bilgisayarlı tomografi kullanılabilir tanıda.

Tedavi: cerrahi tamir, semptomatik tedavi verilir.

Fistül; doğuştan veya sonradan oluşan, bir organdan diğerine veya deri yüzeyine uzanan, iki ucu açık, normal dışı tüp benzeri geçiş veya kanaldır.

Midenin içine işlemek (kapalı delinme – fistül)

Luminal içerik peritona geçmez. %20 ülserde görülür. Klinik belirti oranı çok düşüktür. OBÜ >> pankreas-safranın oluştuğu, yoğunlaştığı ve kara­ciğerden on iki parmak bağırsağına (ince bağırsağın ilk kısmına) taşındığı organlar ve kanalların içine işler. Antral ülser >> pankreas-koledokun içine işler. Gövde ülseri >> karaciğer, kalın bağırsak, aortun içine işler. Midenin onikiparmak bağırsağına açıldığı yerde bulunan ülser >> onikiparmak bağırsağının içine işler.

Klinik: Mide hizasında ağrı, pankreasın içine işlemiş ise sırtta ağrı, yemek sonrası ağrı, mide-kalın bağırsak fistüllerinde ishal, safra kanalı-oniki parmak bağırsağı fistüllerinde safranın oluştuğu, yoğunlaştığı ve kara­ciğerden on iki parmak barsağına (ince barsağın ilk kısmına) taşındığı organlar ve kanallarda tıkanıklık, hemobilia.

Tedavi: Semptomatik anti ülser tedavis, cerrahi tedavi verilir.

Tıkanıklık

En seyrek görülen komplikasyondur. Midenin onikiparmak bağırsağına açıldığı kanaldaki ülserlerde ve onikiparmak bağırsağı ülserlerinde sıktır. Ülserli hastaların %1’inde görülür. Ani kasılma, akut inflamasyona bağlı ödem, müsküler hipertrofi, yara izi dokusu gelişimi görülür.

Semptomlar: Mide hizasında ağrı, mide hizasında gerginlik, çalkantı sesi, yemekle artan kusma, kusma ile geçen ağrı.

Tanı: Mide grafisi çekilir. Dengelenmiş devrede; aşırı üretim, kaslarda olağanüstü ve oldukça kuvvetli kasılmalar, boşalmada yavaşlama vardır. Dengelenememiş devrede; midede dilatasyon, atoni, vardır. Endoskopi tanıda kullanılır.

Tedavi: Medikal tedavide başarı %70’tir. Cerrahi tedavi verilebilir.

Ülser belirtileri, ülser tedavisi, mide ülseri nedir gibi konular hakkında olup tıp, sağlık, hastalık bilgileri, hastalıklar hakkında bilgi ve sağlıklı yaşam hakkındaki bu yazıda kullanılan telif haklarıyla korunan görseller: Alex Kamo ve Lyra carillet Creative Commons lisanslarına uygun olarak kullanılmıştır.